آشنایی با مفاهیم سیستم‌های مبتنی بر اعتماد

در این مقاله راجع به اعتماد در سیستم‌های اعتباری و به‌طورکلی سیستم‌های مبتنی بر اعتماد صحبت خواهیم کرد.

بیایید ابتدا با مفهوم اعتماد بحث را شروع کنیم. در این مقاله به‌طور خلاصه ویژگی‌های اعتماد و اساس اندازه‌گیری آن را شرح خواهیم داد.

اعتماد چیست؟

اعتماد (Trust)، یک رابطه میان دو هویت است. این دو هویت (می‌تواند سازمان، گروه و یا یک شخص باشد) اطمینان دهنده (trustee) و اطمینان کننده (truster) هستند.

اعتماد فرایندی زمان‌بر بوده و به‌تدریج شکل می‌گیرد و تابعی از ماهیت مسئله است. اعتماد در حوزه‌های مختلف مفهوم متفاوتی دارد.

به‌عنوان مثال اعتماد در فرایند به اشتراک‌گذاری فایل همتا به همتا (p2p)، شامل کیفیت فایل، سرعت دانلود و غیره است و یا در آمازون خریداران به فروشندگان اعتماد می‌کنند که محصول موردنظرشان سالم به‌دست آنها خواهد رسید.

همین مساله موجب شده است تا اعتماد فرایندی ذهنی (subjective) باشد چراکه اعتماد درزمینه‌های مختلف، معنی و سطوح متفاوتی دارد. اعتماد را نمی‌توان در یک مدل محاسباتی واحد تعریف کرد و تعریف مشخصی ندارد.

اعتماد با یک معیار گسسته و یا پیوسته نشان داده می‌شود. اعتماد به دو نوع اعتماد عملکردی (Functional trust) و اعتماد توصیه‌گر (Recommender trust) تقسیم می‌شود.

برای درک بهتر بیایید با یک مثال شروع کنیم، فرض کنید آلیس یک راننده است، اعتماد عملکردی به ما می‌گوید رانندگی او چقدر خوب است؟

اعتماد توصیه‌گر به ما می‌گوید اگر آلیس راننده‌ی دیگری به اسم باب را تأیید کند، چقدر به باب اعتماد خواهید کرد؟

مسلماً اعتمادی که افراد از تجربه‌ی شخصی خود به‌دست می‌آورند بسیار بیشتر از اعتماد به توصیه‌ی یک فرد دیگر است. اگر فردی تجربه‌ی پیشین خوبی با فرد دیگر داشته باشد، دفعه‌ی بعد خیلی راحت‌تر به آن فرد اعتماد خواهد کرد. اما این نکته را در نظر داشته باشید که همیشه این اتفاق نخواهد افتاد.

بیشتر بخوانید: مفهوم کلمه «اعتماد» در بلاک چین

نکته‌ی بسیار مهم این است که درهرصورت درجه‌ای از اعتماد، برای هر کاری باید حاصل شود. اعتماد در یک مساله‌ی حساس و بااهمیت، درجه‌ی بالاتری نسبت به یک مساله‌ی ابتدایی دارد. درجه‌ی اعتماد به نوع مساله بستگی دارد.

اعتماد چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟

اعتماد باید معیار اندازه‌گیری داشته باشد

معیارهای اندازه‌گیری اعتماد به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند:

مقادیر دودویی (دوحالتی): مانند دوست داشتن و یا دوست نداشتن

مقادیر گسسته‌ای (discrete) چند مقداری: مقادیر دودویی برای اندازه‌گیری اعتماد در تمامی مسئله‌ها کافی نیستند ازاین‌رو مقادیر گسسته‌ی چند مقداری می‌توانند برای طیف بیشتری از مقادیر به‌کار روند. برای مثال مقادیر «تقریباً اعتمادپذیر»، «عدم اعتماد»، «اعتماد با تردید» و غیره را می‌توان نام برد.

مقادیر پیوسته (Continuous): اعتماد در این مسئله‌ها می‌تواند تمام مقادیر را به خود اختصاص دهد مانند آنچه در سیستم‌های امتیازدهی نقطه‌ای اتفاق می‌افتد.

مقادیر بازه‌ای (Interval): اعتماد می‌تواند تمام مقادیر موجود در یک بازه‌ی تعریف‌شده را به خود اختصاص دهد.

اعتماد باید ابعاد داشته باشد

ابعاد اعتماد شامل موارد زیر است:

تعداد معیارهای ارزیابی: بعضی سیستم‌ها از اعتماد تک معیاره استفاده می‌کنند. هر چه این معیار، مقدار بیشتری داشته باشد، اعتماد بیشتر است و هرچه این معیار مقدار کمتری داشته باشد، اعتماد کمتر است. سیستم‌های دیگر شامل مقادیر مختلفی هستند.

برچسب زمانی (Timestamp): اعتماد باید همواره با‌گذشت زمان در یک سیستم به‌روز‌‌رسانی شود.

مسئله‌ی اعتماد: پیش‌از‌این گفتیم که ماهیت اعتماد وابسته به مساله‌ا‎‌ی است که اعتماد پیرامون آن شکل می‌گیرد مثلا یک نویسنده‌ی مورد اعتماد، لزوما یک مکانیک مورد اعتماد نخواهد بود.

اعتماد/اطمینان: به ما می‌گوید چقدر اطمینان کننده از اعتماد خود مطمئن است. در حقیقت درجه‌ی اعتماد را نشان می‌دهد.

اعتماد چند منبع دارد

اعتماد چهار منبع دارد: نگرش، تجربه، رفتار، شباهت

نگرش صریح: اعتماد فرآیندی صریح و به‌دور‌از هرگونه تشریفات و یا تعارف است. نظر اطمینان کننده (Truster) به اطمینان شونده (Trustee) می‌تواند مثبت و یا منفی باشد. نظر اطمینان کننده به شکل صریح نسبت به اطمینان شونده در تصمیم‌گیری او اعمال می‌شود.

شواهد، بازخورد، تجربه: ارزیابی اعتماد در تعامل بین اطمینان کننده و اطمینان شونده شکل می‌گیرد. به‌عنوان مثال هنگامی‌که تراکنش‌های موفقیت‌آمیزی بین A و B، صورت گرفت، A راحت‌تر می‌تواند به B اعتماد کند.

رفتار: چگونگی رفتار یک اطمینان شونده، بر اعتماد یک اطمینان کننده تاثیر خواهد گذاشت. اعتماد می‌تواند، بر مبنای اعتماد دیگران و به اشتراک‌گذاری تجربیتشان صورت پذیرد. گذاشتن کامنت در زیر یک پست می‌تواند بر اعتماد بین نویسنده‌ی پست و مخاطبان آن پست تاثیر بگذارد.

شباهت: گاهی اوقات با مقایسه‌ی دو گروه اطمینان شونده، و یافتن شباهت‌های بین آن دو گروه، می‌توان از اعتماد به یک گروه، اعتماد به گروه دیگر را نتیجه گرفت و اعتماد را بین گروه‌های مشابه از یکی به دیگری انتقال داد.

اندازه‌گیری اعتماد بر چه‌اساس است؟

میزان اعتماد می‌تواند به روش‌های متفاوتی اندازه‌گیری شود.

اعتماد مبتنی بر شواهد و تجربه

احتمال: احتمال اینکه اطمینان شونده مطابق انتظار رفتار خواهد کرد. (شواهد دودویی به‌عنوان ورودی در نظر گرفته‌شده و مقدار اعتماد محاسبه می‌گردد.)

میانگین: میانگین معیارها به‌عنوان ورودی در نظر گرفته‌شده و مقدار اعتماد محاسبه می‌گردد.

مد: مد معیارهای گسسته به‌عنوان ورودی در نظر گرفته‌شده و مقدار اعتماد محاسبه می‌شود.

اختلاف منفی و مثبت: اختلاف بین معیارهای با مقدار مثبت و منفی برای اندازه‌گیری اعتماد به‌کار می‌رود.

اعتماد مبتنی بر یک رفتار خاص

رفتارهای گفت‌و‌شنودی: شامل مکالماتی که بین طرف‌های یک معامله و یا حتی پیام‌هایی که بین مشتریان رد و بدل می‌شود است.

مدت‌زمان مکالمه و فرکانس مکالمه‌ی آنها نیز می‌تواند به‌عنوان معیاری برای اعتماد در نظر گرفته شود.

اعتماد مبتنی بر شباهت: شامل پیشنهاداتی است که بر مبنای شباهت بین کاربران صورت می‌گیرد.

اعتماد مبتنی بر اعتبار یا شهرت: گونه‌ای از اعتماد است که در فرآیند تصمیم کلی راجع به اعتماد کردن و یا اعتماد نکردن مد‌نظر قرار می‌گیرد.

اعتماد فراگیر: نظرات دیگران و فاکتورهای دیگری را برای اندازه‌گیری اعتماد مورد‌بررسی قرار می‌دهد.

اطمینان: اطمینان معیاری است که تعیین می‌کند اطمینان کننده چقدر از اعتماد خود نسبت به اطمینان شونده مطمئن است. این معیاری است که بین طرف‌های ناشناخته و طرف‌های غیرقابل اعتماد، تفاوت ایجاد می‌کند. اطمینان همچنین میزان شواهد به‌کار رفته در محاسبه‌ی میزان اعتماد را نشان می‌دهد. هر چه این شواهد محکم‌تر باشند، اطمینان بیشتری حاصل می‌شود.

خاصیت تعدی: اعتماد خاصیت تعدی دارد این بدین معناست که اگر A به B اعتماد کند و B نیز به C اعتماد کند، آنگاه A به C اعتماد خواهد کرد. دو عملگر خیلی مهم در سیستم‌های استنتاج اعتماد وجود دارد.

خاصیت اجماع: مسیرهای اعتماد را پیداکرده و از آنها برای ایجاد ارتباط بین طرف‌های ناشناس استفاده می‌نماید. این خاصیت شبیه به خاصیت تعدی است با این تفاوت که به‌جای بررسی مسیرهای مستقیم (A تا B)، تمامی مسیرهای منتهی به B را در نظر می‌گیرد. این درست‌کاری است که لینکدین انجام می‌دهد. به‌عنوان مثال تمامی مخاطبانی که شما را دنبال می‌کنند را در نظر گرفته و همچنین تمام مخاطبانی که شما آنها را دنبال می‌کنید را در نظر می‌گیرد و مخاطبانی که شما دنبال می‌کنید را به مخاطبانی که شما‌را دنبال می‌کنند پیشنهاد می‌دهد.

بیشتر بخوانید: مروری بر تمام الگوریتم‌های اجماع در ارزهای دیجیتال; از اثبات کار تا قاتل بلاک چین !

اعتماد در سیستم تجارت الکترونیکی چگونه است؟

یک سیستم تجارت الکترونیکی را در نظر بگیرید، یک فروشنده و یک خریدار داریم. اگر بخواهیم تنها بر مبنای امتیازها، اعتماد را معنا کنیم خود را در معرض تهدیدهای گوناگونی قرار داده‌ایم. در این مثال ما برای اینکه بفهمیم چقدر می‌توانیم به فروشنده اعتماد کنیم معیارهای زیر را در‌نظر خواهیم گرفت:

کیفیت محصول: خریدار پس از دریافت محصول به مطابقت آن با چیزی که خریدار عنوان کرده، امتیاز می‌دهد.

زمان تحویل: خریدار به زمان تحویل محصول امتیاز می‌دهد.

خدمات تحویل:خریدار به سیستم حمل‌و‌نقل محصول امتیاز می‌دهد.

سیستم ارتباط با مشتری: خریدار به سیستم ارتباط با مشتری و اینکه آیا فروشنده در اسرع وقت به سوالات او پاسخ داده است، امتیاز می‌دهد.

سیستم پرداخت: کیفیت و سرعت پرداخت معمولا بلافاصله پس از پرداخت به‌صورت اتوماتیک توسط سیستم ثبت‌شده تا از انواع کلاه‌برداری‌های احتمالی جلوگیری شود

تمامی این امتیازها باید بر اساس زمان دسته‌بندی شوند. معمولا درخواست‌های جدید نسبت به درخواست‌های قدیمی در اولویت هستند چراکه رفتار کاربران جدید را منعکس می‌کنند و رفتار کاربران در طول زمان می‌تواند تغییر کند.