دارایی تورمی و دارایی ضدتورمی چیست؟

در چند سال اخیر، بحران‌های اقتصادی باعث شده است مردم کمابیش با مفهوم تورم آشنایی پیدا کنند. برای این پدیده اقتصادی، تعاریف متفاوتی ارائه شده است؛ اما برخی از آن‌ها چندان درست و منطقی نیستند. بی‌شک همه مردم تأثیر تورم را بر زندگی خود احساس کرده‌اند. تورمی که از آن حرف می‌زنیم، برای اقتصاد کشورهای گوناگون اتفاق افتاده است و می‌توانیم بگوییم بسیاری از پول‌های ملی به‌نوعی درگیر این پدیده شده‌اند.

حال تورم چه‌ ارتباطی با پول ملی کشورها دارد؟ در پاسخ باید بگوییم که معمولاً افراد تورم را در قالب افزایش قیمت کالا و خدمات تفسیر می‌کنند؛ اما در‌حقیقت، تورم معادل بی‌ارزش‌شدن پول و کاهش قدرت خرید با مقدار مشخصی پول در واحد زمان است.

تورم می‌تواند دلایل پیچیده و متعددی داشته باشد و روش‌های مختلفی هم برای کنترل آن در اقتصاد وجود دارد. با‌این‌حال، یکی از عوامل تأثیرگذار در میزان تورم، نوع دارایی است که با آن سروکار داریم. در‌واقع، ماهیت برخی دارایی‌ها «تورمی» و ماهیت برخی دیگر «ضدتورمی» است.

در این مقاله، قصد داریم با نگاهی به شیوه عرضه پول، تعریفی از دارایی‌ تورمی و ضدتورمی ارائه دهیم، سپس، چند نمونه از دارایی‌های سنتی و دیجیتالی را معرفی کنیم. در پایان مطلب حاضر، درک عمیق‌تری از تورم و دلیل اصلی آن و اهمیت اطلاع از سقف عرضه دارایی‌هایتان به دست خواهید آورد. پس در ادامه، با ما همراه باشید.

دارایی تورمی و دارایی ضدتورمی چیست؟

به‌طورکلی، تورم (Inflation) به‌عنوان مفهومی مهم در علم اقتصاد، رابطه مستقیمی با عرضه پول (Money Supply) دارد. برای آنکه این مفاهیم را بهتر درک کنیم، به‌سراغ مقایسه بیت کوین و ارزهای فیات می‌رویم.

اگر اندکی با بیت کوین آشنا باشید، می‌دانید که سقف عرضه کل این دارایی دیجیتال ۲۱میلیون واحد است؛ یعنی تعداد بیت کوین‌های موجود هیچ‌گاه بیش از این میزان نخواهد بود. تاکنون، حدود ۱۹میلیون واحد از این دارایی دیجیتالی استخراج شده است و پس از استخراج ۲میلیون واحد دیگر، هیچ بیت کوینی تولید نمی‌شود.

بیشتر بخوانید: تورم چیست؟

درمقابل، جریان عرضه ارزهای فیات، مانند دلار اندکی پیچیده‌تر است. برای این دارایی‌ها، سقف عرضه‌ای وجود ندارد و میزان پول در دست مردم را صرفاً سیاست‌های بانک مرکزی مشخص می‌کند. در‌ این میان، فقط بانک مرکزی مجاز است پول جدید چاپ‌ یا پول‌های قدیمی و معیوب را جمع‌آوری و نابود کند. بنابراین، بانک‌های مرکزی مسئول برنامه‌ریزی کاهش یا افزایش ارزهای فیات در زمان بحران‌های مالی هستند و تسلط کاملی در تعیین نرخ بهره‌های بانکی دارند.

رابطه میان نرخ بهره و تورم، ازجمله مباحثی است که دیدگاه‌های متنوعی درباره آن وجود دارد. اقتصاددانان معتقدند با کاهش نرخ بهره بانکی، پول بیشتری در جامعه جریان پیدا می‌کند که این مسئله می‌تواند بر تورم ارزهای ملی تأثیر بسزایی بگذارد. البته این موضوع از دیدگاه برخی کارشناسان برعکس است و آنان افزایش نرخ بانکی را موجب افزایش تورم می‌دانند.

اکنون که با تعریف عرضه پول آشنا شدیم، به‌راحتی می‌توانیم دارایی‌های تورمی و ضدتورمی را بشناسیم. اگر همین فرض ساده را در نظر بگیریم که هرچه دارایی کمیاب‌تر باشد، باارزش‌تر است، عرضه پول بیشتر به‌معنای بی‌ارزش‌ترشدن پول و کاهش قدرت خرید افراد است.

ازآن‌‌جا‌که بانک مرکزی می‌تواند در هر زمانی که بخواهد پول جدید چاپ کند و محدودیتی نیز برای تولید پول وجود ندارد، ارزش پول‌های ملی، مانند دلار و یورو به‌مرور زمان کاهش پیدا می‌کند. به‌عنوان مثال، اگر قیمت کالایی در سال ۲۰۲۰، ۱ دلار و در سال ۲۰۲۱، ۱.۵ دلار و در سال ۲۰۲۲، ۲ دلار باشد، در‌واقع هزینه آن کالا بیشتر نشده؛ بلکه ارزش و جایگاه پول در روندی نزولی قرار گرفته است. دلیل اصلی کاهش ارزش ارز فیات، افزایش چاپ آن به‌وسیله بانک‌ مرکزی است؛ موضوعی که موجب می‌شود میزان کمیاب‌بودن این پول در طول زمان کمتر شود.

به‌طورکلی، تورم با رشد عرضه پول و کاهش قدرت خرید ایجاد می‌شود.

بانک‌های مرکزی مانعی برای چاپ بی‌رویه پول ندارند؛ بنابراین، همه ارزهای فیات مهم امروزی تورمی به‌شمار می‌روند و تمام فرضیه‌ها و نظریه‌هایی که در علم اقتصاد مطرح می‌شود، بر‌اساس یک مدل تورمی شکل گرفته است.

در‌مقابل، شرایط ضدتورمی (Deflationary) زمانی ایجاد می‌شود که قدرت خرید افزایش پیدا کند و در‌نتیجه، قیمت کالاها و خدمات به‌مرور زمان کمتر شود. نکته مهم درباره بیت کوین این است که هیچ بانک مرکزی‌ای وجود ندارد که دائماً پول چاپ کند و سیاست‌های مالی را دراختیار بگیرد.

در‌واقع، فرایند عرضه بیت کوین پس از رسیدن به ۲۱میلیون واحد تمام می‌شود. پس از آن، هر بیت کوینی که گم شود یا دسترسی به آن وجود نداشته باشد، در‌عمل، برای همیشه از گردش کوین‌ها حذف می‌شود. به‌عبارت‌دیگر، به‌مرور زمان کل عرضه کاهش پیدا می‌کند و این ارز دیجیتال کمیاب‌تر و ارزشمندتر می‌شود.

بارزترین نمونه‌های دارایی‌ تورمی

بیت کوین را درمقابل ارزهای فیات به‌عنوان دارایی ضدتورمی معرفی کردیم؛ اما نمی‌توانیم بگوییم تمام دارایی‌های دیجیتال ضدتورمی هستند. هم در دنیای ارزهای دیجیتال و هم در اقتصاد سنتی، با دارایی‌‌های تورمی مختلفی سروکار داریم که در‌ ادامه آن‌ها را شرح می‌دهیم.

نمونه غیرکریپتویی: پول فیات

واژه «فیات» (Fiat) واژه‌ای لاتین به‌معنای «باید باشد» یا «اجازه دهید انجام شود» است. درحقیقت، ارزهای فیات فقط به این دلیل ارزش دارند که دولت‌ها ارزش آن‌ها را حفظ می‌کنند. در گذشته، دولت‌ها از کالای فیزیکی با‌ارزشی مانند طلا یا نقره، سکه ضرب می‌کردند. این دارایی می‌توانست برای مقدار مشخصی از کالای فیزیکی بازخرید شود. با وجود این‌، ارز فیات تبدیل‌ناپذیر است و فقط به این دلیل که هیچ پشتوانه‌ای ندارد، نمی‌توان آن را بازخرید کرد.

ازآن‌جاکه پول فیات به ذخایر فیزیکی مانند طلا یا نقره وابسته نیست، در شرایط اَبَرتورم (Hyperinflation) به‌شدت در‌معرض خطر ازدست‌دادن ارزشش است. در رویدادهایی مانند آنچه در کشور مجارستان و پس از جنگ جهانی دوم رخ داد، نرخ تورم ممکن است در یک روز دو برابر شود. چنین شرایطی اَبَرتورم محسوب می‌شود.

بیشتر بخوانید: پول یا ارز فیات (Fiat Currency) چیست؟

علاوه بر‌ این، اعتماد مردم عامل مهمی برای رشد یا سقوط جایگاه ارز فیات کشورها به‌شمار می‌آید. این مسئله بسیار متفاوت از ارزی است که از پشتوانه طلا بهره می‌برد. تقاضا برای طلا در جواهر‌سازی و ساخت دستگاه‌های الکترونیکی و رایانه‌ها و وسایل نقلیه هوایی بسیار زیاد است؛ بنابراین، همین موضوع باعث می‌شود ارزی که پشتوانه طلا دارد، ارزشمند‌تر باشد.

نمونه کریپتویی: ارزهای بدون محدودیت مانند پولکادات

همان‌ طور‌ که در بخش عرضه پول اشاره کردیم، هر دارایی که عرضه محدود نداشته باشد، احتمالاً در میان دارایی‌های تورمی قرار می‌گیرد. بسیاری از ارزهای دیجیتال، مانند دات (DOT) محدودیتی در میزان عرضه ندارند. شبکه پولکادات سقفی برای عرضه دات تعیین نکرده است و این میزان با نرخ تورمی حدود ۱۰‌درصد در هر سال روبه‌روست.

در این میان، باید به این نکته نیز اشاره کنیم که سیاست‌های تورمی ارز دیجیتال دات با هدف تشویق کاربران به سهام‌گذاری و به‌کارگیری دارایی‌های شبکه تعیین شده است. تاکنون، بیش از ۱.۱‌میلیارد واحد دات عرضه شده‌اند که از این تعداد حدود ۹۸۷میلیون آن‌ها در‌گردش هستند و بقیه در فرایندی مشخص سوزانده شده‌اند.

بارزترین نمونه‌های دارایی‌ ضدتورمی

با آنکه به نظر می‌رسد فقط در دنیای کریپتو شاهد دارایی‌های ضدتورمی باشیم، باید به این موضوع توجه کنیم که در بازار سنتی نیز دارایی‌هایی هستند که غیرتورمی باشند.

همچنین بخوانید: تورم منفی چیست و چه اثراتی بر اقتصاد دارد؟

نمونه غیرکریپتویی: طلا

طلا قرن‌هاست که به‌دلیل کمیاب‌بودن، ذخیره ارزش محسوب می‌شود. هیچ فرد یا گروهی نمی‌تواند طلا را خلق کند. درواقع، عرضه طلا را طبیعت کنترل می‌کند و میزان بسیار محدودی دارد. طلا فلزی کمیاب و پرکاربرد در صنایع الکترونیکی و پزشکی است؛ بنابراین، بدیهی است که تقاضای زیاد در‌برابر عرضه کم آن، این دارایی را ارزشمندتر می‌کند.

در بسیاری از مواقع، از طلا به‌عنوان پوششی ضدتورم برای ارزهای فیات استفاده می‌شود؛ زیرا همان طور‌ که در نمودار زیر مشاهده می‌کنید، عرضه این فلز گران‌بها نرخ تورمی تقریباً ثابت دارد.

نمونه کریپتویی: بیت کوین

جالب است بدانید سازندگان بیت کوین هم نرخ تورم آن را به‌گونه‌ای طراحی کردند که از نرخ تورم پایدار طلا تقلید کند. نمودار زیر عرضه درگردش بیت کوین را از سال ۲۰۰۹ نشان می‌دهد.

در شرایط ثابت، با کاهش نرخ تورم، قیمت هر بیت کوین باید افزایش پیدا کند. نرخ تورم بیت کوین در کد‌نویسی نرم‌افزار آن گنجانده شده است. در‌نهایت، الگوریتم تورم بیت کوین قرار است این ارز دیجیتال را به دارایی کمیاب و ارزشمندی تبدیل کند.

درواقع، بیت کوین نیز مانند سایر ذخایر ارزش، کمیاب و پرطرفدار است و دارایی ضدتورمی به‌شمار می‌رود. روی‌هم‌رفته، ماهیت ضدتورمی بیت کوین وابسته به دو قانون اصلی است:

• درمجموع، فقط ۲۱میلیون واحد بیت کوین قابلیت تولید و عرضه دارد.
• در رویدادی به‌ نام هاوینگ (Halving) که هر ۴ سال یک‌ بار اتفاق می‌افتد، میزان عرضه بیت کوین به نصف کاهش می‌یابد.

علاوه بر این، تمایل کاربران به سرمایه‌گذاری و ذخیره‌ بیت کوین سبب افزایش ارزش این دارایی دیجیتال می‌شود. همان طور که اشاره کردیم، در‌حال‌حاضر، حدود ۱۹میلیون واحد بیت کوین استخراج شده و بخشی از آن به‌دلایلی گوناگون از بین رفته‌ است و دیگر دردسترس نیست. همین امر باعث کمیاب‌ترشدن این دارایی و برجسته‌ترشدن ویژگی ضدتورمی‌اش می‌شود.

بر‌اساس محاسبات انجام‌شده، رویدادهای هاوینگ تا سال ۲۱۴۰ عرضه بیت کوین را به صفر می‌رسانند. فقط کافی است در نظر بگیرید که ۱۹میلیون واحد بیت کوین در طول حدود ۱۳ سال عمر این دارایی عرضه شده‌ و ۲‌میلیون واحد باقی‌مانده قرار است طی ۱۲۰ سال آینده عرضه شود! همین عرضه تدریجی نیز موجب افزایش ارزش این دارایی دیجیتالی می‌شود.

جمع‌بندی

به کاهش ارزش پول و قدرت خرید تورم گفته می‌شود. این اتفاق اغلب به‌دلیل عرضه بی‌رویه پول رخ می‌دهد. در‌مقابل، شرایط ضدتورمی با کمیاب‌ و ارزشمند بودن هر دارایی تعریف می‌شود. در این مطلب، توضیح دادیم که دارایی‌های مختلف با‌توجه‌به پشتوانه و سیاست‌هایی که به‌منظور افزایش یا کاهش عرضه پیش می‌گیرند، ممکن است تورمی یا ضدتورمی باشند.

دارایی‌های تورمی و ضدتورمی هم در بازار ارزهای دیجیتال و هم در بازارهای سنتی دیده می‌شوند. به‌عنوان مثال، علاوه بر ارزهای فیات، برخی از ارزهای دیجیتال مانند پولکادات نیز در رده دارایی‌های تورمی جای می‌گیرند. درعوض، دارایی‌هایی مانند طلا و بیت کوین به‌دلیل نوع عرضه‌‌شان، ضدتورمی محسوب می‌شوند و با گذشت زمان، ارزششان افزایش می‌یابد.