شناسه دیجیتالی با بلاک چین؛ زمانی که مردم خودشان اطلاعات خودشان را کنترل می‌کنند

تمامی انسان‌ها دارای یک شناسه یا هویت هستند، اگرچه برخی از افراد در طول زندگی خود به هر روشی متوسل می‌شوند تا خلاف آن را ثابت کنند. این شناسه در اشکال متعددی وجود دارد و با پیشرفت زندگی مدرن، روش‌های شناسایی افراد، چندین برابر شده است. اکنون به لطف فناوری، کاوش و اشتراک‌گذاری شناسه برای افراد، بسیار ساده‌تر شده است.

جوزف برچ (Joseph Birch) در مقاله‌ای برای پایگاه خبری کوین ‌تلگراف، به بررسی چالش‌های سامانه‌های شناسه‌ی دیجیتال مبتنی بر بلاک چین پرداخته است.

با این حال، زمانی در گذشته نه چندان دور، اینترنت اختیار مدیریت آنلاین هویت‌مان را از ما گرفت. شرکت‌ها به ویژه غول‌های صنعت کلان‌داده به نگهبان‌های بزرگ دروازه‌های دیجیتال بدل شدند. حالا که جهان به عصر آگاهی از داده‌ها وارد می‌شود، نوآوران فعال در صنعت فناوری به این باور رسیده‌اند که بلاک چین می‌تواند راهکار [تسهیل مدیریت شناسه‌ها] باشد.

یکی از مهم‌ترین اهداف مشترک تمامی پروژه‌های شناسه‌ای مبتنی بر بلاک چین، بازگرداندن زمام کنترل داده‌ها به دست کسانی است که آنها را ایجاد کرده‌اند. با این حال، شبکه‌ای غیرمتمرکز از هویت افراد، تفاوت زیادی با روش فعلی جمع‌آوری داده‌ها خواهد داشت.

تمرکززدایی و رمزگذاری، دو کلید اصلی تامین امنیت داده‌های شخصی در بلاک چین است. شرکت‌های بی‌نام و نشان به محض ایجاد داده‌ها آن‌ها را به سرعت جمع‌آوری می‌کنند؛ حال آنکه سامانه‌های هویت بلاک چینی می‌توانند داده‌ها را روی شبکه‌های رمزگذاری‌شده و غیرمتمرکز ذخیره کنند. بنابراین کاربران با استفاده از کلیدهایی که دارند، می‌توانند دسترسی نهادهای ثالث را نسبت به داده‌هایشان در شبکه محدود کنند.

اما هر کسی که با دنیای فناوری سروکار دارد، می‌داند که از فناوری بلاک چین به عنوان دارویی شفابخش برای درمان بسیاری از معضلات فناورانه‌ی جامعه یاد شده است. با این حال، استفاده از این فناوری هزینه‌بر است، توضیح آن برای یک فرد عادی بسیار دشوار است و به‌تبع شرکت‌ها هم به سختی می‌توانند تصمیم بگیرند که چطور از این فناوری بهره‌برداری کنند که برایشان سودمند باشد. با این حال، این واقعیت‌ها مانع از توسعه و عرضه‌ی شمار قابل توجهی از کاربردهای بلاک چین در سراسر جهان نشده است.

شناسه پرداخت بر اساس مصرف (Pay-as-you-go)

پرداخت و شناسه، ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند. برای هکرها افشای شناسه‌ی آنلاین افراد چه از طریق شکستن گذرواژه‌ و چه نفوذ به یک پایگاه داده بزرگ و متمرکز از اطلاعات شخصی، همانند دستیابی به یک معدن طلای دیجیتال است؛ چرا که شناسه‌های آنلاین افراد در اغلب موارد به جزئیات اطلاعات مالی آن‌ها مربوط است.

کسانی که اطلاعاتشان فاش یا هک شده است، باید بدانند که متاسفانه سارقان برای سرقت شناسه‌ی آنلاین به هیچ گریم خاصی نیاز ندارند. هکرها دائما در حال پایش محیط‌های آنلاین برای یافتن نقاط ضعف هستند و اطلاعات مسروقه نیز اکنون به سادگی در بازارهای دارک‌وب، خرید و فروش می‌شوند.

اینجا درست همان جایی است که بلاک چین وارد می‌شود. ال جانسون (Al Johnson)، مدیرعامل و بنیان‌گذار شرکت ناگتس (Nuggets)، شرکتی که در زمینه‌ی شناسه و پرداخت مبتنی بر بلاک چین فعال است، می‌گوید سامانه‌های شناسه‌ی بلاک چینی این امکان را به مردم می‌دهند تا خود زمام کنترل شناسه‌هایشان را در اختیار بگیرند. وی می‌افزاید:

سامانه‌ی شناسه‌ی بلاک چینی از رویکردی کاربرمحور استفاده می‌کند و با دادن امکان کنترل داده‌ها به صاحبان آنها، نقاط شکست مرکزی را از بین می‌برد.

جانسون بر این باور است که حوزه‌های پرداخت و شناسه، دست در دست یکدیگر دارند. ناگتز، شرکت متبوع جانسون در زمان آغاز فعالیت در حوزه‌ی شناسه بلاک چینی، بخش شناسه و تجارت الکترونیکی را هدف گرفت. اما جانسون خیلی زود متوجه شد که با رشد روش‌های پرداخت آنلاین، زمینه برای ارائه‌ی راهکارهای شناسه‌ای نیز گسترش یافته است.

جانسون اظهار داشت که هرچه شرکت متبوعش بیشتر با راهکارهای پرداخت سروکار داشته و چارچوب‌های نظارتی جدید پیرامون شناسه‌ی آنلاین را دنبال کرده است، بیشتر به اهمیت بلاک چین و پرداخت در ایجاد شناسه‌ی دیجیتالی پی برده است:

برای دستیابی به بالاترین سطح از شناسه‌ی دیجیتال، فقط باید تراکنش انجام دهید. اعتبارسنجی و بررسی اطلاعات بیومتریک (شامل اثر انگشت و تصویر) هر دو از روش‌های احراز هویت هستند، اما هیچ چیز بهتر از داشتن گواه انجام تراکنش نیست. گواه انجام تراکنش را زمانی خواهید داشت که پرداخت با هویت در کنار هم قرار بگیرند، یعنی برای پرداخت هر چیزی به احراز هویت نیاز داشته باشید. شاید حتی چند بار در روز این کار را انجام دهید.

جانسون بر این باور است که شناسه‌ی بلاک چینی و پرداخت در کنار هم، با استفاده از تأییدیه‌های موردنیاز برای انجام تراکنش‌ها از جانب همه طرف‌های درگیر، شناسه دیجیتال قدرتمندی را ایجاد می‌کنند. وی در ادامه اظهار داشت:

وقتی شما پرداختی انجام می‌دهید، این پرداخت ابتدا با فروشنده مطابقت داده می‌شود. برای این کار، لازم است پرداخت و درگاه پرداخت که هر دو به نوبه خود توسط بانک‌ها و خدمات دیگری که با آنها تعامل دارید تأیید شده‌اند، بررسی شوند. بنابراین این روند صرفا انجام یک تراکنش نیست، بلکه نوعی اعتبارسنجی چهار لایه در هر نقطه از فرایند تراکنش محسوب می‌شود

اتحادیه‌ی اروپا؛ میزبان نوآوری‌ها در حوزه‌ی شناسه‌ی بلاک چینی

اروپا در حال تبدیل شدن به سرزمینی حاصلخیز برای رشد و پرورش پروژه‌های شناسه‌ی بلاک چینی است. اگرچه اتحادیه‌ی اروپا برای پیشبرد نوآوری‌های بلاک چینی در سرتاسر قلمرو خود چندین طرح نوآورانه را در دستور کار خود قرار داده است، اما استونی و منطقه‌ی خودمختار کاتالونیا از جمله کشورهای پیشگام در حوزه‌ی شناسه‌ی دیجیتال هستند.

شاید بتوان گفت که استونی، پیشروترین کشور جهان در حوزه‌ی فناوری بلاک چین است. سامانه‌ی شناسه‌ی دیجیتال پیشرفته‌ی این کشور تنها به شناسایی شهروندان استونیایی محدود نمی‌شود. خدمات الکترونیک این کشور، اکنون به طور آنلاین در دسترس همگان قرار دارند و کاربردهای متعددی در مواردی از جمله انجام مسافرت‌های قانونی میان کشورهای مختلف اتحادیه‌ی اروپا، بیمه‌ی درمانی ملی، اثبات شناسه هنگام ورود به درگاه‌های آنلاین بانک‌ها، امضاهای دیجیتال، رای‌گیری و سوابق پزشکی دارد. عباس علی، رئیس جهانی شناسه‌ی دیجیتال در R۳ (یک شرکت نرم‌افزاری فعال در حوزه بلاک چین، به ویژه شناسه دیجیتال) معتقد است استونی، پیش‌قراول حرکت به سوی شناسه‌ی بلاک چینی است. او می‌گوید:

هم اکنون در استونی، هر شهروند یک شناسه‌ی دیجیتال صادرشده از سوی دولت دارد که می‌تواند از آن برای ارائه‌ی امضای دیجیتال استفاده کند. از این رو، منطقی است که این کشور به دنبال استفاده از فناوری بلاک چین برای افزودن لایه‌ای از امنیت، اعتماد و یکپارچگی برای تمامی داده‌هایی باشد که از شهروندان خود در اختیار دارد. با این حال، جزئیات اندکی از نسخه‌های واقعی چنین سامانه‌هایی در دسترس است و هنوز معلوم نیست که آنها چگونه از فناوری بلاک چین استفاده خواهند کرد.

با وجود بی‌ثباتی (ترجمه‌ای) سیاسی منطقه خودمختار کاتالونیا طی سالیان اخیر، این منطقه توانسته است خود را در خط مقدم پژوهش در حوزه‌ی شناسه‌ی بلاک چینی قرار دهد. از جمله مهم‌ترین پروژه‌های این دولت می‌توان به آی‌دنتی‌کت (IdentiCAT) اشاره کرد. آی‌دنتی‌کت پروژه‌ای است که می‌خواهد شهروندان را به «مالکان انحصاری» شناسه‌های دیجیتالی‌شان بدل کند. دایره سیاست‌ها و مدیریت امور دیجیتال کاتالونیا در زمان راه‌اندازی آی‌دنتی‌کت به تاریخ نهم سپتامبر ۲۰۱۹ (۱۸ شهریور ۹۸)، این پروژه را این‌گونه توصیف کرده است:

آي‌دنتی‌کت می‌خواهد نخستین پروژه‌ی شناسه‌ی دیجیتالی در اروپا باشد که توسط حوزه‌های همگانی هدایت می‌شود و شهروندان می‌توانند با ضمانت قانونی و اثربخشی کامل، نه تنها در تعامل با نهادهای همگانی بلکه در ارتباط با نهادهای شخصی نیز خود زمام مدیریت و کنترل آن را در دست بگیرند؛ از این رو، این پروژه تضمین می‌کند که با مفاد قانون حفاظت از داده‌های شخصی سازگاری داشته باشد.

اگرچه پروژه‌ی آی‌دنتی‌کت منطقه‌ی خودمختار کاتالونیا تا اندازه‌ای جاه‌طلبانه و بلندپروازانه به نظر می‌رسد، علی معتقد است:

اگرچه این پروژه را می‌توان گامی مثبت برای ساکنان کاتالونیا قلمداد کرد، هنوز برای اظهارنظر در این باره اندکی زود است. علاوه بر این، برای آنکه شناسه‌ی دیجیتالی بتواند معنادار باشد، به حمایت دولت‌ها در سطح ملی نیاز دارد.

آیا شناسه‌ی بلاک چینی نیازمند حمایت دولتی است؟

بلاک چین و ارز دیجیتال فناوری‌هایی هستند که ارتباط تنگاتنگی با ایده‌های آزادی‌خواهانه دارند. یکی از اهداف مهم بسیاری از افرادی که به مفهوم تمرکززدایی در زمینه‌های فناوری و مالی علاقه‌مند هستند، به حداقل رساندن توانایی دولت‌ها در نقض آزادی‌های فردی است.

جانسون بر این باور است که لزوما نباید با دخالت دولت‌ها در پروژه‌های شناسه‌ی دیجیتال مخالفت کرد. او توضیح می‌دهد که همه چیز به نوع مداخله‌ی دولتی و اهداف نهایی پروژه بستگی دارد و می‌گوید:

بریتانیا به ویژه توانسته است نگاه سازنده‌ای در بررسی اجمالی [پروژه‌های شناسه‌ی بلاک چینی خصوصی] داشته باشد و از این رو در این زمینه رو به جلو حرکت می‌کند. از سویی دیگر، چین خواهان کنترل دولتی بیشتری است. می‌توان گفت دست‌کم آن‌ها توانسته‌اند گامی رو به جلو بردارند و به سمت ارز دیجیتال اختصاصی خود حرکت کنند. به راحتی می‌توان فهمید که اتخاذ چنین موضعی تا چه حد می‌تواند با شناسه و بحث در مورد مطلوب یا نامطلوب بودن مداخله‌ی دولتی مرتبط باشد. اما وقتی نوبت به آمریکا می‌رسد ورق برمی‌گردد و شاهد این هستیم که مقامات نظارتی، امکان هرگونه حرکت رو به جلو در حوزه‌ی شناسه‌ی بلاک چینی را ناممکن کرده‌اند.

علی با وجود اتخاذ موضعی غیرصریح می‌گوید که هیچ مثال روشنی برای اثبات ضرورت یا عدم ضرورت مداخله‌ی دولتی در حوزه‌ی شناسه‌ی بلاک چینی وجود ندارد. وی می‌افزاید:

شناسه و هویت امری زمینه‌ای است. به این معنا که نوع تاییدیه و داده‌های موردنیاز برای شناسایی و احراز هویت یک فرد یا موجود حقیقی یا حقوقی بسته به ماهیت و زمینه‌ی تراکنش، متفاوت است. در برخی از موارد ممکن است به دریافت تاییدیه‌ی نهادهای حاکمیتی نیاز باشد، در برخی از موارد هم ممکن است چنین نیازی احساس نشود. در نهایت، معیار پذیرش شناسه‌ی دیجیتال به تعریف طرفین وابسته است.

یکی از بلندپروازانه‌ترین اهداف ارزهای دیجیتال به ویژه با توجه به وضعیت کنونی بازارها، کنار نهادن جریان اصلی مالی و جایگزینی آن است. علی بر این باور است که اینجا درست همان جایی است که تفاوت پروژه‌های شناسه‌ی بلاک چینی و ارزهای دیجیتال آشکار می‌شود. وی معتقد است شناسه‌ی دیجیتالی مبتنی بر بلاک چین به معنای نادیده انگاشتن نقش دولت‌ها در صدور شناسه‌های ملی شهروندان نیست. برخلاف ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی که بسیاری از نهادهای دولتی و مقامات نظارتی آنها را تهدیدی مستقیم برای امنیت مالی حاکمیت قلمداد می‌کنند، شناسه‌ی بلاک چینی رویکردی غیرمتمرکز برای از بین بردن شناسه‌های ملی افراد نیست. علی می‌گوید:

بلاک چین به سادگی می‌تواند راهی امن، مقیاس‌پذیر و دوست‌دار حریم خصوصی برای تبادل گواهی‌نامه‌های دیجیتالی معتبر میان طرفین ارائه دهد. به بیان دیگر، سامانه‌های احراز هویت مبتنی بر بلاک چین، پلتفرمی را برای صدور، تبادل و تایید شناسه‌های دیجیتال فراهم می‌کنند. کماکان نقش دولت‌ها و دیگر سازمان‌های خصوصی صادرکننده‌ی شناسه‌های تاییدشده برای صدور آن گواهی‌نامه‌ها در دنیای دیجیتالی، محفوظ است.

با اینکه علی می‌گوید مطلوبیت مداخله‌ی دولتی به نوع کاربرد بستگی دارد و هیچ تهدیدی متوجه شناسه‌های دولتی نیست، تصریح کرده است:

شناسه یک حق اساسی برای آحاد جامعه است و امروزه برای دسترسی به هر نوع خدمات عمومی یا خصوصی، موردنیاز است.

او معتقد است که شناسه‌های بلاک چینی، نقشی مهم در ارائه‌ی انواع شناسایی و احراز هویت سیاسی غیرحزبی به افراد ایفا خواهند کرد. وی می‌گوید:

با حرکت به سوی دنیای دیجیتال که در آن روز به روز بر تعداد خدمات آنلاین افزوده می‌شود و مردم به سوی تعامل از طریق کانال‌های صرفا دیجیتالی سوق پیدا می‌کنند، برخورداری از یک شناسه‌ی دیجیتال که از قید کنترل مداخله‌گران آزاد است، حق اساسی تمامی مردم است و در آینده، پیامد‌های مهمی برای آزادی‌های فردی خواهد داشت.

شناسه‌ی بلاک چینی چگونه توسعه پیدا خواهد کرد؟

رشد شرکت‌هایی مانند ناگتس و نمونه‌های دیگری مانند دولت منطقه‌ی خودمختار کاتالونیا و دولت استونی در سطوح ملی، نشان داده است که می‌توان کاربردهای متعددی برای شناسه‌ی بلاک چینی متصور بود. علی انتظار دارد این فناوری در دو بخش دولتی و خصوصی شاهد رشد چشمگیری باشد:

در کوتاه‌مدت، انتظار داریم که سازمان‌های بیشتری کار تحقیقات و استقرار سامانه‌های شناسه‌ای غیرمتمرکز را برای کاربردهای داخلی خود آغاز کنند. در بلندمدت نیز شاهد این خواهیم بود که تمایل بخش دولتی برای توسعه‌ی زیرساخت‌های شناسه‌ی دیجیتالی ملی و استقرار بالقوه‌ی آن روی یک شبکه‌ی بلاک چینی، بسیار بیشتر شود.