بررسی طرح پانزی از نظر حقوقی؛ احکام و مجازات‌‌ قانونی کلاهبرداری چیست؟

محمدعلی حکیم ایمانی، حقوقدان در امور حقوق فناوری اطلاعات و فضای مجازی، در مقاله‌ای به بررسی طرح پانزی از دیدگاه حقوقی و قانونی پرداخته است. این مقاله را در ادامه می‌خوانید.

تاریخچه پانزی

چالرز پانزی به ظاهر یک بازرگان اهل ایالات متحده آمریکا بود. اما وی دراصل مجری یک سیستم کلاهبرداری بود که به نام خود وی شهرت یافت. او با خرید کوپن‌های تخفیفی اداره پست و تعهد دادن آن‌ها در آمریکا و کشورهای دیگر به سرمایه‌گذاران وعده ۵۰ درصد سود را در ۴۵ روز یا ۱۰۰ درصد سود در ۹۰ روز می‌داد. در حالی که او با استفاده از سرمایه سرمایه‌گذاران پیشین و همچنین سرمایه‌گذاران جدید، سود اولین‌ها را پرداخت می‌نمود. در حالی که این کلاهبرداری چندین سال توسط او پیش رفته بود و با نام خود او (پانزی) شناخته می‌شد توانست در حدود یکسال ۲۰ میلیون دلار کسب کند.

طبق چیزی که در ویکیپدیا نوشته شده است، چارلز پانزی در طول تابستان ۱۹۱۹، تصمیم گرفت تا برای خودش کار کند و دیگر برای دیگران کار نکند و دفتر کوچکی برای خود را در خیابان بوستون راه اندازی کرد و به افرادی که می‌خواستند ایده‌های خود را در اروپا بفروش برسانند فرصت‌ها را معرفی می‌کرد. چند هفته بعد، پانزی یک نامه از یک شرکت در اسپانیا در مورد فرصت‌های تبلیغات دریافت کرد. در داخل پاکت یک کوپن پاسخ بین‌المللی (international reply coupon) یا به اختصار IRC بود، چیزی که او قبلاً هرگز ندیده بود. او درباره IRC پرسید و ضعف‌های سیستم را یافت که در تئوری اجازه می‌داد او کسب درآمد داشته باشد. هدف کوپن پاسخ پستی این بود که به شخص دیگری در یک کشور اجازه دهد آن را به معامله‌کننده دیگری در کشور دیگر ارسال کند که می‌توانست از آن برای پرداخت هزینه‌های ارسال استفاده کند. IRCها برای پرداخت هزینه‌های حمل و نقل پستی در کشور خریداری می‌شدند، این مقادیر با توجه به موقعیت‌ها و کشورها متفاوت بود که یک سود بالقوه را شامل می‌شد. تورم پس از جنگ جهانی اول هزینه‌های پستی اتریش که به دلار آمریکا بود را به شدت کاهش داد، به‌طوری‌که IRC در ایتالیا ارزان شد و پانزی ادعا کرد که سود خالص این معاملات پس از اتمام کار و هزینه‌ها انجام شده بیش از ۴۰۰ درصد خواهد بود. پانزی با مشاهده این فرصت، کار ترجمه خود را ترک کرد تا طرح IRC خود را اجرا کند، اما نیاز به سرمایه‌گذاری زیادی برای خرید این IRCها با ارزهای اروپایی ارزان‌تر داشت. او ابتدا سعی داشت پولی از بانک‌ها از جمله شرکت معتبر هانوور دریافت کند تا این IRCها را بخرد، اما آن‌ها قانع نشدند. پانزی ناامید شد، یک شرکت سهامی را راه اندازی کرد تا این پول را از مردم به دست آورد. او همچنین به چند تن از دوستانش در بوستون قول داد که سرمایه آن‌ها را تنها در ۹۰ روز دو برابر کند. او بعدها این مدت را به دوتا ۴۵ روزه با ۵۰٪ کاهش داد، یعنی در عرض سه‌ماه پول دو برابر شود. این در شرایطی بود که بانک‌ها تنها ۵٪ سود سالانه داشتند. بازدهی فوق‌العاده از IRCها به او تنها توجیه او برای این مقدار سود بود. بعضی از افراد با توجه به این وعده‌ها شروع به سرمایه‌گذاری با مبالغی نظیر ۷۵۰، ۱۲۵۰ و حتی بیشتر کردند.

ترفند پانزی چیست؟

اگر وب سایت یا شخصی به شما وعده سودهای نجومی و تضمینی (مثلا ماهی بیش از ۳۰ درصد) در قبال سرمایه گذاری نقدی داده شد، بدانید که با یک ترفند پانزی طرف هستید که می‌خواهد کلاه بزرگی بر سر شما بگذارد و سرمایه شما را با عناوینی مانند مشارکت در سهام نیویورک، استخراج ارزهای دیجیتال یا مهاجرت تدریجی به کشور های غربی و …. به جیب بزند.

ترفند پانزی یک عملیات کلاهبرداری در سرمایه‌گذاری است. در این ترفند به سرمایه‌گذاران سودهایی برگردانده می‌شود که با بهره‌های عرفی و بانکی متفاوت و تفاوت های فاحش دارد. البته این سود از پول سرمایه‌گذاران بعدی تأمین می‌شود و شرکت یا فرد دریافت‌کننده با سرمایه جذب شده هیچ فعالیت اقتصادی انجام نمی‌دهد. دقیقا شبیه عقد مضاریه با داشتن شرط اینکه طرفین در سود شریک ولی در ضرر یکی از طرفین از تحمل ضرر معاف شود که حکم چنین عقدی بطلان است.

ترفند پانزی معمولاً سرمایه‌گذاران جدید را با ارائه عایدی‌هایی که دیگر سرمایه‌گذاری‌ها نمی‌توانند تضمین کنند، اغواء می‌کند. این عایدی‌ها سودهایی به‌طور غیرعادی بالا در کوتاه مدت یا به‌طور غیرعادی ثابت و با دوام هستند.

دائمی بودن عایدی‌هایی که یک ترفند پانزی تبلیغ و پرداخت می‌کند، نیازمند یک جریان پول همیشه در حال افزایش از جانب سرمایه‌گذاران است تا سیستم را در حال کار نگه دارد.

سرنوشت این سیستم فروپاشی است زیرا سودهای واقعی آن (اگر اصلاً سودی در کار باشد) کمتر از مقدار پرداخت به سرمایه‌گذاران است. معمولاً این سیستم قبل از آنکه دچار فروپاشی شود بوسیله مراجع قانونی برهم زده می‌شود زیرا چنین سیستمی مورد سوءظن قرار گرفته یا ترویج آن اسناد اعتباری ثبت نشده می‌فروشد. همچنان که سرمایه‌گذاران بیشتری درگیر می‌شوند، احتمال اینکه توجه مراجع قانونی به آن جلب شود بیشتر می‌شود.

فاش شدن کلاهبرداری پانزی

کلاهبرداری پانزی معمولاً به طرق ذیل فاش و برملا می شود:

۱- به مرور و تدریجاً تمام سرمایه سرمایه‌گذران ناپدید می شود.

۲- از آنجایی که سیستم به یک جریان مداوم از سرمایه‌گذاری‌ها نیاز دارد تا سودهای بالاتر را بپردازد، یک بار که سرمایه‌گذاری کند شود، سیستم زیر وزن خودش شروع به فروپاشی خواهد کرد. چنین بحران‌هایی در نقدینگی، اغلب باعث وحشت عمومی می‌شوند چراکه افراد بیشتری شروع به درخواست پول خود می‌کنند.

۳- بیشتر شرکت‌های پانزی فقط با یک ثبت ساده خود را قانونی جلوه می‌دهند در حالیکه برای دریافت پول از مردم و پرداخت سود می‌بایست غیر از ثبت مجوز مدیریت سرمایه و پرداخت را نیز داشته باشد.

در مرحله اول برای شناختن طرح سالم از یک ترفند هرمی و پانزی در ابتدا می‌بایست از لحاظ حقوقی آن را مورد بررسی قرار داد و مجوزهای دولتی شرکت را مورد بررسی و صحت آن را استعلام نمود. توجه داشته باشید که شرکت‌ها سالم پرداخت سود را منوط به خرید سهام با مقدار مشخص انجام می‌دهند و نوع ثبت آنان سهامی عام است.

جرم کلاهبرداری پانزی

کلاهبرداری به معنای بردن مال شخص دیگر از طریق توسل به وسایل متقلبانه همراه با سوء نیت است و کسی که به این کار اقدام نموده نیز کلاهبردار نامیده می شود.

طبق ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری، هر کس از راه حیله و تقلب مردم را به وجود شرکتها یا تجارتخانه ها یا کارخانه ها یا موسسات موهوم یا به داشتن اموال و اختیارات واهی فریب دهد یا به امور غیر واقع امیدوار نماید یا از حوادث و پیشامدهای غیر واقع بترساند و یا اسم و یا عنوان مجعول اختیار کند و به یکی از وسایل مذکور و یا وسایل تقلبی دیگر وجوه و یا اموال یا اسناد یا حوالجات یا قبوض یا مفاصاحساب و امثال آنها را تحصیل کرده و از این راه مال دیگری را ببرد کلاهبردار محسوب می شود.

مصادیق قانونی توسل به وسایل متقلبانه در جرم کلاهبرداری کدام موارد است؟

۱- فریب دادن مردم به وجود شرکتها، تجارتخانه ها، کارخانه ها و موسسات واهی و غیر واقعی. مثلا در کلاهبرداری پانزی کلاهبردار فرد را به وجود سرمایه گذاری در شرکت های واهی و خرید سهام آنها ترغیب می کند.

۲- فریب دادن مردم به داشتن اموال و اختیارات واهی به طور مثال کلاهبردار خود را نماینده سفارت خانه ها برای جذب سرمایه و اخذ اقامت آن کشور معرفی می نماید.

۳- ترساندن مردم از حوادث و پیشامدهای غیر واقع.

۴- امیدوار کردن مردم به امور غیر واقعی.

۵- انتخاب نمودن اسم یا عنوان جعلی.

پانزی نوعی کلاهبرداری است و در صورت شکایت شاکیان مراجع قانونی به آن رسیدگی خواهند کرد.

اثبات کلاهبرداری

برای اثبات جرم کلاهبرداری و کلاهبردار بودن شخص، مجموع تمام موارد ذیل باید اثبات شود:

۱- توسل به وسایل متقلبانه باید مقدم بر تصاحب مال غیر باشد. به عنوان مثال اگر کلاهبردار پانزی با نیت تحصیل مال از طریق نامشروع و با عملیات متقلبانه و واهی با ارائه پیشنهاد به قربانیان در سرمایه گذاری در شرکت های واهی مبالغی را از آنان تحصیل می نماید.

۲- لزوم متقلبانه بودن وسایل مورد استفاده برای اغفال دیگری. به طور مثال در کلاهبرداری پانزی، کلاهبردار تمامی وعده و قول هایی که میدهد به دلیل واهی بودن متقلبانه و به نیت اخذ مال نامشروع از قربانیان است.

۳- اغفال و فریب قربانی. با فرض اینکه وسایل مورد استفاده عرفا و نوعا متقلبانه باشد اما لازم است تا قربانی نیز عملا و شخصا فریب خورده باشد حتی اگر هر انسان متعارفی در نتیجه این وسایل، فریب می خورده است.

۴- مال برده شده متعلق به دیگری باشد. اگر کسی با وسایل متقلبانه موفق شود مال خود را که در نزد دیگری است تحصیل نماید، این عمل او کلاهبرداری محسوب نمی شود. به طور مثال شخصی مقداری وجه رایج کشوری را به فرد دیگر قرض میدهد تا در تاریخ مشخص بدهکار به وی وجه اخذ شده را عودت نماید ولی شخص بدهکار از عودت بدهی خودداری می ورزد. شخص طلبکار برای گرفتن بدهی خود بدهکار را ترغیب به پرداخت اصل مال بدهی با بهانه سرمایه گذاری در بورس می نماید و در نتیجه بدهی به وی با وعده سرمایه گذاری پرداخت می شود.

مجازات قانونی کلاهبرداری (پانزی) چیست؟

مجازات قانونی کلاهبردار در جرم کلاهبرداری بسته به مورد یکی از موارد ذیل است:

۱- مجازات کلاهبردار در جرم کلاهبرداری ساده، «حبس از ۱ تا ۷ سال و جزای نقدی معادل مال برده شده و رد اصل مال به صاحب آن» است.

۲- مجازات کلاهبردار در جرم کلاهبرداری مشدد، «حبس از ۲ تا ۱۰ سال و جزای نقدی معادل مال برده شده و رد اصل مال به صاحب آن و انفصال از خدمات دولتی به نحو دائم» است. (در صورتی که کلاهبردار کارمند دولت باشد).