برنامه سرمایه‌گذاری سیستماتیک (SIP) چیست؟

سرمایه‌گذاری یکی از روش‌‌های مهم کسب درآمد است و اکثر افراد بنابه شرایط زندگی خود دست‌کم یک بار به‌سراغ آن رفته‌اند. این مبحث برخلاف ظاهر فریبنده‌اش، ماهیتی پیچیده‌ دارد. اینکه چه برنامه سرمایه‌گذاری‌ای داشته باشید تا بتوانید از‌پسِ تلاطم‌های بازار بر‌بیایید و در‌نهایت سود زیادی نصیبتان شود، موضوعی است که این فرایند را دشوار می‌کند.

یکی از روش‌هایی که برخی از سرمایه‌گذاران از آن استفاده می‌کنند، برنامه سرمایه‌گذاری سیستماتیک است. در این روش، سرمایه‌گذاران به‌طور‌منظم مبالغ مشخص و یکسانی را به یک صندوق مشترک یا حساب تجاری یا حساب پس‌انداز بازنشستگی واریز می‌کنند. این نوع سرمایه‌گذاری مدتی است به‌دلیل سهولت و انعطاف‌پذیری بسیارش شهرت پیدا کرده است.

در‌واقع، فرد با واریز مبالغ مشخص به‌صورت دوره‌ای و با ریسک کم سرمایه‌گذاری، آرا‌م‌آرام سبد بزرگی از سهام برای خود در آینده ایجاد می‌کند. برای اینکه ببینید روش یادشده چگونه انجام می‌شود و چه ویژگی‌ها و معایب و مزایایی دارد، پیشنهاد می‌کنیم این مقاله را از دست ندهید و تا انتها همراه ما باشید.

برنامه سرمایه‌گذاری سیستماتیک (SIP) چیست؟

برنامه‌های سرمایه‌گذاری سیستماتیک (Systematic Investment Plan) به سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک گفته می‌شود که افراد در آن مبالغ ثابتی را در فواصل زمانی منظم (مثلاً ماهانه) واریز می‌کنند. نکته مهم در این نوع سرمایه‌گذاری آن است که افراد به‌یک‌باره سرمایه‌ای بزرگ را به حساب یا صندوق تجاری واریز نمی‌کنند و اصل بر سرمایه‌گذاری تدریجی است.

با اینکه بیشتر SIPها به صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک مربوط می‌شوند، برخی از برنامه‌های SIPها به سرمایه‌گذاری در حساب‌های تجاری و حساب‌های پس‌انداز بازنشستگی نیز اختصاص پیدا می‌کنند. این برنامه‌ در‌حقیقت از راهبرد سرمایه‌گذاری با روش میانگین‌ هزینه دلاری (DCA) پیروی می‌کند. در این راهبرد، با سرمایه‌گذاری‌های کوچک در فواصل زمانی منظم و دوره طولانی، نوسان‌ها و تلاطم‌های بازار نادیده گرفته می‌شوند.

در سرمایه‌گذاری سیستماتیک، تعداد سهامی که هربار می‌خرید، متغیر است. با افزایش قیمت دارایی سهم خریده‌شده کمتر می‌شود و درمقابل با کاهش قیمت دارایی سهم خریده‌شده افزایش می‌یابد. بدین‌ترتیب در پایان یک دوره، صاحب حجم بسیاری از سهام آن دارایی هستید که قیمتش بین قیمت‌های کم و زیاد در دوره‌های انباشت دارایی است.

سرمایه‌گذاری سیستماتیک چگونه کار می‌کند؟

وقتی ابتدا مستقیماً در صندوق یا از‌طریق کارگزاری در برنامه سرمایه‌گذاری سیستماتیک ثبت‌نام می‌کنید، صندوق یا کارگزاری مقدار پولی که قصد دارید سرمایه‌گذاری کنید و فاصله زمانی هر واریز را برایتان مشخص می‌کند. وقتی اولین واریزی را به حساب سرمایه‌گذاری انجام دادید، بر‌اساس نسبت مبلغ سرمایه‌گذاری به ارزش خالص دارایی‌های (NAV) صندوق، بخشی از واحد یا امتیاز صندوق سرمایه‌گذاری را دریافت خواهید کرد. از این به‌بعد به‌طور‌مرتب و بر‌اساس آنچه در ابتدای ساخت حساب تعیین کرد‌ه‌اید، سرمایه‌گذاری می‌کنید.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک گزینه‌های متنوعی به کاربران ارائه می‌کنند. این نوع سرمایه‌گذاری‌ها درحقیقت غیرفعال (Passive) به‌حساب می‌آیند؛ چون وقتی به آن پولی واریز کردید، دیگر بدون توجه به عملکرد آن، سرمایه‌گذاری‌تان را ادامه می‌دهید. به‌همین‌دلیل، به مقدار پولی که در SIPها قرار می‌دهید، همواره باید گوشه‌چشمی داشته باشید. زمانی‌که به مقدار سرمایه مشخصی رسیدید یا امتیاز معینی را دریافت کردید، درباره برنامه خاتمه‌دادن به سرمایه‌گذاری‌تان یا تغییر آن می‌توانید تصمیم‌گیری کنید.

اگر این نوع سرمایه‌گذاری غیرفعال را با راهبرد یا سرمایه‌گذاری فعال (Active) توأم کنید، می‌توانید بر سرمایه‌تان بیفزایید؛ البته قبل از این کار، بهتر است با متخصصان این عرصه مشورت کنید تا درباره مناسب‌ترین راه به شما مشاوره دهند.

سرمایه‌گذاری سیستماتیک و دانش مالی رفتاری (Behavioral Finance)

به‌طورکلی، احساس می‌تواند بر عقل غلبه کند و حقایق و شرایط را به گونه دیگری جلوه دهد. در‌این‌میان، احساسات با کم‌رنگ‌کردن شواهد قطعی و علمی موجب می‌شود فرد از حقایق چشم‌پوشی کند و مسیر متفاوتی را در پیش بگیرد. به‌همین‌دلیل، خودکار‌کردن پس‌اندازها و برنامه‌های سرمایه‌گذاری ابزار هوشمندی است تا از احساسات شما که بزرگ‌ترین دشمنتان در زمان سرمایه‌گذاری است، در‌برابر خودتان محافظت کند. در‌حقیقت، این ما هستیم که گرفتار تصمیم‌های احساسی می‌شویم و با اتخاذ مسیر و اقدامی اشتباه دارایی‌هایمان را به خاکستر تبدیل می‌کنیم.

موضوع امور مالی افراد در حوزه روان‌شناختی دانش مالی رفتاری نشان می‌دهد که اقدامات انسان و احساس طمع و ترس بیشتر از انتخاب مدل سرمایه‌گذاری یا تخصیص دارایی‌ها می‌توانند بر عملکرد فرد تأثیر بگذارند. انسان‌ها هر‌وقت احساسات قوی و مثبت نداشته باشند، بدترین تصمیم‌ها را می‌گیرند. برای نمونه، وقتی قیمت سهام یا ارز دیجیتالی در حال اوج‌گرفتن است و تیتر رسانه‌ها از رکوردهای جدید قیمت و سودهای کلان خبر می‌دهند، مردم به‌یک‌باره سمت این دارایی‌ها هجوم می‌برند.

برعکس این حالت هم رخ می‌دهد. به‌عنوان مثال، وقتی قیمت سهام برای مدت زیادی کم باشد، عده‌ای از مردم به‌دلیل مسلط‌شدن احساسات بر آن‌ها، تصمیم می‌گیرند دارایی‌ها و سهامشان را بفروشند. این عادت «خرید در گرانی و فروش در ارزانی» با مدل سرمایه‌گذاری عاقلانه کاملاً در تضاد است. وجود برنامه سرمایه‌گذاری سیستماتیک احساسات را از فرایند سرمایه‌گذاری حذف می‌کند. با این روش، دیگر نیاز نیست مدام اخبار و تحرکات بازار را دنبال کنید.

برنامه سرمایه‌گذاری سیستماتیک و میانگین هزینه دلاری

سرمایه‌گذاری سیستماتیک یکی از ابعاد برجسته و اصلی میانگین هزینه دلاری است. میانگین هزینه دلاری ازجمله روش‌های سرمایه‌گذاری بر‌مبنای خرید منظم و دوره‌‌ای سهام است. ارزش و برتری راهبردی میانگین هزینه دلاری (DCA)، کاهش هزینه کلی به‌ازای هر سهم برای سرمایه‌گذاری‌های ماست. علاوه‌بر‌این، روش‌های میانگین هزینه دلاری اغلب در ابتدا با برنامه خرید خودکار همراه‌اند. این روند و برنامه مشخص باعث می‌شود احتمال تصمیم‌گیری‌های ضعیف افراد بر‌اساس احساسات و نوسانات بازار بسیار کمتر شود.

تفاوت برنامه سرمایه‌گذاری مجدد سود سهام (DRIP) با SIP

بسیاری از سرمایه‌گذاران درکنار SIP ازطریق برنامه سرمایه‌گذاری مجدد سود سهام (Dividend Reinvestment Plans) درآمدهای حاصل از سرمایه‌گذاری‌هایشان را برای خرید همان اوراق بهادار صرف می‌کنند. سرمایه‌گذاری مجدد سود سهام بدین‌معناست که سهام‌داران می‌توانند سهام شرکت‌هایی که پیش‌تر هم بخشی از آن‌ها را خریده‌اند و در‌اختیار دارند، یک بار دیگر بخرند.

در این مدل صندوق یا شرکت کارگزاری به‌جای ارسال فصلی سود سهام به سرمایه‌گذار، از سود او برای خرید سهام بیشتر به اسم سرمایه‌گذار استفاده می‌کند. درواقع، از طرف سرمایه‌گذار و با پول او سهام بیشتری می‌خرند. برنامه‌های سرمایه‌گذاری مجدد سود سهام نیز خودکار هستند؛ یعنی سرمایه‌گذار در زمان افتتاح حساب یا خرید اولین سهم، اختیار استفاده از سود سهام را می‌تواند به صندوق یا کارگزاری مرتبط بدهد. با این کار سهام‌دار در بلندمدت وجوه متفاوتی را سرمایه‌گذاری می‌کند.

DRIPهای شرکتی از سرمایه‌گذاران کمیسیون دریافت نمی‌کنند؛ چون برای انجام معامله به وجود کارگزار نیازی نیست. بعضی از DRIPها امکان خرید مستقیم نقدی سهام از شرکت را با ۱ تا ۱۰درصد تخفیف و بدون کارمزد را ارائه می‌کنند. در‌عین‌حال به‌دلیل انعطاف‌پذیری خاص DRIPها، سرمایه‌گذاران می‌توانند به مقدار دلخواه و بر‌اساس توان مالی خود در آن‌ها سرمایه‌گذاری کنند.

در‌این‌بین، برخی SIP و DRIP را با‌هم اشتباه می‌گیرند. در‌حالی‌‌که در DRIP بر‌خلاف SIP پول مستقیماً از حساب بانکی به حساب سرمایه‌گذاری واریز نمی‌شود، همان‌طور‌که گفتیم، سرمایه‌گذاری از محل سود سهام تأمین می‌شود. تفاوت دیگر این دو برنامه سرمایه‌گذاری در آن است که در DRIP بر‌خلاف سرمایه‌گذاری سیستماتیک مبالغ ثابتی سرمایه‌گذاری نمی‌شود؛ چون سود سهام همیشه ثابت نیست و نوسان دارد؛ بنابراین، خرید مجدد سهام نیز متغیر خواهد بود.

در‌عین‌حال برای داشتن برنامه سرمایه‌گذاری مجدد سود سهام، باید از قبل داراییِ سودده داشته باشید تا بتوانید از محل سود آن مجدداً سهام بخرید. SIP و DRIP می‌توانند مکمل‌های خوبی برای سرمایه‌گذار باشند. اگر برنامه سرمایه‌گذاری سیستماتیک داشته باشید و سپس برنامه سرمایه‌گذاری مجدد سود سهام به آن اضافه کنید، به‌مرور‌زمان سهام و دارایی‌های بیشتری دریافت خواهید کرد و طبیعی است که بسیار زودتر به اهداف مالی‌تان می‌رسید.

مزایا و معایب برنامه سرمایه‌گذاری سیستماتیک

در SIP هم مثل هر‌چیز دیگری، مزایا و معایبی وجود دارد که در این‌جا فهرست‌وار به آن‌ها اشاره می‌کنیم.

مزایای SIP

• محافظت دربرابر نوسان
• سرمایه‌گذاری آسان بر بودجه
• سرمایه‌گذاری خودکار
• نیاز اندک به تحقیق و پرس‌وجو

معایب SIP

• مخارج زیاد
• نقدشوندگی اندک
• از‌دست‌رفتن فرصت‌های خرید

مشارکت در برنامه سرمایه‌گذاری سیستماتیک

اکنون که با مفهوم SIP آشنا شدیم، به‌سراغ نحوه مشارکت در برنامه سرمایه‌گذاری سیستماتیک می‌رویم. این مشارکت در چند مرحله شکل می‌گیرد که عبارت‌اند از:

مرحله اول: شناسایی اهداف

سرمایه‌گذاری باید فرایندی مبتنی‌بر هدف باشد. اگر اهدافتان را بدانید، احتمال رسیدن به آن‌ها بسیار بیشتر است. چند لحظه به اهداف سرمایه‌گذاری خودتان فکر کنید. یادتان باشد هر SIP متفاوت با دیگری است و بعضی از آن‌ها می‌توانند در رسیدن به اهدافتان بهتر کمک کنند؛ بنابراین، قدم اول باید شناساسی هدف باشد.

مرحله دوم: انتخاب برنامه

برنامه‌های سرمایه‌گذاری سیستماتیک با‌هم متفاوت‌اند؛ پس باید مقداری زمان بگذارید و گزینه‌های پیش روی خود را با‌هم مقایسه کنید تا ببینید کدام‌یک با اهداف و سبک سرمایه‌گذاری‌تان تناسب بیشتری دارد. هنگام مقایسه SIPها حتماً به این نکات دقت کنید:

• کارمزدها: بعضی از برنامه‌های سرمایه‌گذاری کارمزدهای هنگفتی می‌گیرند و برخی دیگر کارمزد معقول‌تری دارند. بی‌شک هیچ‌کس دلش نمی‌خواهد در برنامه‌ای شرکت کند که کارمزدهای زیادی داشته باشد؛ چون درنهایت از سود مالی فرد کم‌ و ظرفیت رشد محدود می‌شود.
• سابقه سوددهی: به سابقه سوددهی برنامه سرمایه‌گذاری در سه تا پنج سال گذشته نگاه کنید و درصورت نیاز نیز، سال‌های بیشتری را بررسی کنید.
• تخصیص دارایی: در هنگام سرمایه‌گذاری، باید بدانید سرمایه‌تان را قرار است به چه حوزه‌ای اختصاص دهید. ببینید که برنامه‌های موجود از چه دارایی‌های استفاده می‌کنند و مطمئن شوید که آیا با اهداف سرمایه‌گذاری شما همخوانی دارند یا خیر.

مرحله سوم: تنظیم و پرکردن فرم‌ها

هرکدام از ارائه‌کنندگان برنامه سرمایه‌گذاری سیستماتیک فرم‌های مخصوصی برای افتتاح SIP دارند. بااین‌حال، همه این ارائه‌کنندگان به ارائه فرم KYC (شناخت مشتری) به سرمایه‌گذار ملزم هستند. در این فرم، تمام اطلاعات هویتی شخصی‌تان وارد می‌شود تا صندوق یا کارگزاری مطمئن شود سرمایه‌گذاری شما بخشی از فعالیتی مجرمانه مانند فرایندهای پول‌شویی نباشد.

مرحله چهارم: اتصال حساب بانکی

سرمایه‌گذاری SIP ازطریق حواله بانکی به‌طورخودکار انجام می‌شود؛ پس برای شروع، حساب بانکی‌تان را باید متصل کنید. درصورتی‌که از‌طریق کارگزار SIP می‌خرید، باید از‌قبل حساب بانکی خود را به حساب کارگزاری متصل کرده باشید. اگر مستقیم از صندوق سرمایه‌گذاری مشترک SIP می‌خرید، شماره حساب و شماره پیگیری را از شما درخواست می‌کنند.

جایگزین‌های برنامه‌ سرمایه‌گذاری سیستماتیک

اگر درباره SIP تحقیق و پرس‌وجو کرده‌ و به این نتیجه رسیده‌اید که با شرایط و خواسته‌های شما مطابق نیست، نگران نباشید؛ زیرا راه‌های دیگری هم برای دسترسی به بازار و استفاده از مزایای سرمایه‌گذاری خودکار وجود دارد. درادامه، دو نمونه از این سرمایه‌گذاری‌های رایج را شرح می‌دهیم:

• خرید صندوق‌های قابل‌معامله در بورس (ETF): صندوق‌های قابل‌معامله در بورس یا ETFها سرمایه‌گذاری‌هایی هستند که از گروه‌های بزرگی از افراد پول دریافت و آن را در سبدهای متنوع سهام سرمایه‌گذاری می‌کنند. این صندوق‌ها را مثل هر نوع سهم دیگری می‌توان از‌طریق کارگزاری‌ها خرید.

بسیاری از کارگزاری‌ها امکان سرمایه‌گذاری خودکار را فراهم می‌کنند و از حساب‌های بانکی شما مبالغ ازپیش‌‌تعیین‌شده‌ای را با فواصل زمانی مشخص برداشت و به انتخاب خودتان در دارایی‌های دلخواه شما سرمایه‌گذاری می‌کنند. ایجاد سرمایه‌گذاری‌های خودکار در ETFهای بازار فراگیر به شما اجازه می‌دهد تا بدون نیاز به پرداخت کارمزدهای حضانتی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، SIP خودتان را بسازید.

• استفاده از سرویس‌های ربات مشاور: ربات‌های مشاور در میان سرمایه‌‌گذاران نسل جدید محبوبیت زیادی دارند. ربات‌های مشاور مانند بترمنت (Betterment) و اکورنز (Acorns) ازطرف شما سرمایه‌گذاری خودکار انجام می‌دهند. به‌طور‌کلی، این سرویس‌ها در طیف گسترده‌ای از ETFها سرمایه‌گذاری و بدون نیاز به تلاش سرمایه‌گذار و صرف وقت وی، دارایی او را وارد بازارهای سرمایه می‌کنند.

وقتی حساب ربات مشاور ایجاد می‌کنید، از شما درباره اهداف سرمایه‌گذاری و میزان سرمایه‌تان سؤال می‌شود. مشاور با استفاده از پاسخ‌هایتان برنامه‌ای می‌سازد تا به اهداف مالی‌تان برسید. این برنامه اغلب شامل خرید‌های منظم و ثابت است. مزیت اصلی ربات مشاور درمقایسه‌با SIPهای سنتی، هزینه آن‌هاست. ربات مشاور، تنها کارمزد ۰.۲۵درصدی دریافت می‌کند.

جمع‌بندی

برنامه‌های سرمایه‌گذاری سیستماتیک جذابیت خاص خود را دارند. هرکسی می‌تواند فارغ از تجربه‌ای که در بازارهای مالی دارد، مقداری پول را به این عرصه اختصاص دهد و سرمایه‌گذاری کند. این برنامه‌ها ازطریق میانگین هزینه دلاری و تنوع فراوانشان، از سرمایه‌گذاران در‌مقابل خطرهای ناشی از تلاطم‌های بازار محافظت می‌کنند.

اگر زمانی تصمیم گرفتید در SIP سرمایه‌گذاری کنید، حتماً پیش‌از‌آن تحقیق کنید. گزینه‌های زیادی ازلحاظ قیمت و عملکرد وجود دارند و باید آن‌ها را به‌خوبی باهم مقایسه کنید. یقیناً با تحقیق و پرس‌وجوی بیشتر می‌توانید گزینه مناسبی را پیدا کنید که پاسخ‌گوی نیازهایتان باشد و اهدافتان را محقق کند. یادتان باشد خودتان مسئول سود‌و‌زیان حاصل هستید؛ پس مراقب سرمایه‌تان باشید.