دلیل افزایش قیمت بیت کوین چیست؟ / عوامل موثر بر قیمت بیت کوین

به دلیل نوآوریِ انقلابی بیت کوین در انتقال همتا به همتای ارزش بدون نیاز به واسطه و اعتماد، طی سال‌های اخیر قیمت آن صدهاهزار درصد افزایش یافته است. اما از دیدگاه جزئی‌تر، چه عواملی در افزایش قیمت این دارایی نقش دارند؟

خرید بیت کوین با خرید سهام یا اوراق بهادار متفاوت است، چون بیت کوین یک شرکت، نهاد یا سازمان نیست. همچنین بر خلاف ارزهای رایج، بیت کوین توسط یک بانک مرکزی یا دولت خاصی تولید یا صادر نمی‌شود. به همین دلیل، سیاست‌های خارجی، نرخ تورم یک کشور و میزان رشد اقتصادی یک کشور که روی ارزش ارزهای ملی تأثیرگذار است، روی قیمت بیت کوین تأثیر مستقیم نمی‌گذارد. اگرچه عوامل ریز و درشت زیادی می‌توانند قیمت بیت کوین را بالا و پایین کنند، اگر بخواهیم تمام عوامل را در چند مورد کلی خلاصه کنیم، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عرضه ثابت و افزایش تقاضا برای بیت کوین
• مقبولیت و کاربردپذیری
• افزایش هزینه استخراج بیت کوین
• ناتوان بودن رقیب‌های بیت کوین
• افزایش تعداد صرافی‌ها و خودپردازهای بیت کوین
• قانون‌گذاری بیت کوین، بحران‌ها و سیاست‌های پولی دولت‌ها
• ثبات و امنیت شبکه بیت کوین
• رسانه‌ها، نهنگ‌ها و دستکاری قیمت

یکی از مفاهیم اصلی علم اقتصاد، اصل عرضه و تقاضا است. با کاهش عرضه و افزایش تقاضا، قیمت یک دارایی افزایش پیدا می‌کند، و بالعکس با افزایش عرضه و کاهش تقاضا، قیمت یک دارایی کاهش پیدا می‌کند.

نحوه و شکل عرضه بیت کوین در نوع خود بی‌نظیر است. بر خلاف ارزهای ملی که دولت می‌تواند با چاپ پول میزان عرضه را تغییر دهد، طبق پروتکل و قوانین بیت کوین، فقط ۲۱ میلیون واحد از آن تحت فرایندی به نام «استخراج» یا «ماینینگ» (mining) تولید خواهد شد. افراد داوطلبی تحت عنوان «استخراج‌کننده» یا ماینر (Miner)، سخت‌افزارهای قدرتمند خود را در اختیار شبکه بیت کوین قرار می‌دهند تا تراکنش‌ها تأیید و امنیت شبکه به صورت غیرمتمرکز حفظ شود. ماینرها با سخت‌افزارهای خود بر سر پیدا کردن جواب معادله‌ی بسته‌هایی به نام بلاک (Block) که در آن‌ها تراکنش‌های بیت کوین قرار می‌گیرد، با یکدیگر مسابقه می‌دهد. به هم پیوستن این بلاک‌ها، بلاک چین بیت کوین را شکل می‌دهد. با پیدا شدن جواب معادله بلاک که به طور میانگین هر بار ده دقیقه طول می‌کشد، مقداری بیت کوین تولید می‌شود و به عنوان پاداش به ماینری که جواب معادله بلاک را پیدا کرده است، تعلق می‌گیرد.

برای حفظ کمیابیِ بیت کوین و طولانی‌تر شدن مدت استخراج بیت کوین‌های جدید، در کد بیت کوین رویدادی از پیش تعیین‌شده به عنوان «هاوینگ» (Halving) تعبیه شده است. هر چهار سال یکبار (هر ۲۱۰,۰۰۰ بلاک)، پاداش استخراج بیت کوین به شکل ناگهانی نصف می‌شود. تا سال ۲۰۱۲ یعنی حدود چهار سال پس از شروع به کار بیت کوین، پاداش استخراج این ارز دیجیتال ۵۰ بود. یعنی هر ده دقیقه ۵۰ واحد بیت کوین تولید می‌شد. در سال ۲۰۱۲، پاداش استخراج بیت کوین به ۲۵ و سپس در سال ۲۰۱۶ به ۱۲.۵ واحد رسید. اکنون که در حال نگارش این مطلب هستیم، هر ده دقیقه ۱۲.۵ بیت کوین در فرایند ماینینگ تولید می‌شود. در ماه می سال ۲۰۲۰ (اردیبهشت ۹۹)، دوباره هاوینگ رخ می‌دهد و پاداش استخراج را به ۶.۲۵ می‌رساند. این فرایند همینطور تکرار و تکرار می‌شود تا عرضه بیت کوین به بازارکمتر و کمتر شود. تخمین زده می‌شود که استخراج تمام بیت کوین‌ها تا سال ۲۱۴۰ طول بکشد.

البته عرضه ثابت لزوماً باعث افزایش قیمت نمی‌شود، اما در صورتی که عرضه ثابت به هر دلیلی همراه با افزایش تقاضا باشد، طبق اصل عرضه و تقاضا، افزایش قیمت رخ می‌دهد. برای مثال، کاربردی شدن بیت کوین یا استفاده از آن به عنوان ذخیره ارزش (حفظ ارزش پول)، می‌تواند تقاضا را رقم بزند که افزایش قیمت را در پی دارد.

دلایل دیگرِ افزایش قیمت بیت کوین که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم هم به نوعی به همین اصل عرضه و تقاضا مرتبط می‌شوند. به عبارت دیگر، هر کدام از دلایل پایین خودشان یکی از عوامل افزایش تقاضا هستند.

بیت کوین ساخته شده تا کاربرد داشته باشد و ارزش آن به طور مستقیم به مقبولیت در بین مردم بستگی دارد. هر چه افراد بیشتری به بیت کوین اعتماد کنند و از آن به عنوان روش پرداخت یا ابزار ذخیره ارزش بهره ببرند، بدیهی است که ارزش آن افزایش می‌یابد.

وقتی که یک فروشگاه بزرگ پذیرش بیت کوین به عنوان یک روش پرداخت را شروع می‌کند، یا وقتی که یک مؤسسه مالی بزرگ، مانند طلا در بیت کوین هم سرمایه‌گذاری می‌کند، موجی از امیدواری به بازار تزریق شده و اغلب موجب افزایش چشم‌گیر قیمت بیت کوین می‌شود.

زمانی مؤسسات مالی بیت کوین را به تمسخر می‌گرفتند و حتی آن را کلاهبرداری می‌خواندند، اما حالا مجبور هستند به آن فکر کنند. هر چقدر بیت کوین به عنوان یک ابزار پرداخت یا ابزار سرمایه‌گذاری شکلی رسمی‌تر به خود بگیرد و مقبولیت آن در میان افراد بیشتری گسترش پیدا کند، بازار آن هم بزرگ‌تر و بزرگ‌تر می‌شود.

استخراج بیت کوین نیازمند استفاده از سخت‌افزارهای قدرتمند است که برق زیادی مصرف می‌کنند. از طرف دیگر و همانطور که در بالا اشاره شد، میزان تولید بیت کوین‌های جدید به مرور کمتر و کمتر می‌شود و از آنجایی که استخراج یک فرایند رقابتی است، ماینرها باید قدرت پردازش بیشتری به شبکه اختصاص دهند، تا بتوانند در گردونه رقابت باقی بمانند. بنابراین با فرض افزایش تقاضا برای بیت کوین، اگر هزینه استخراج بیت کوین افزایش پیدا کند، ماینرها حاضر نمی‌شوند که بیت کوین‌های خود را با قیمت کم به بازار عرضه کنند و قیمت افزایش پیدا می‌کند.

برای درک این موضوع به این مثال توجه کنید. فرض کنید نوعی گیاه دارویی کمیاب روی سطح زمین قرار دارد و قیمت هر کدام ۱۰۰ دلار است. اما اگر این گیاه دارویی روی یک کوه بلند قرار داشته باشد که برای رسیدن به آن نیاز به ۵۰ دلار هزینه باشد، قیمت گیاه دیگر ۱۰۰ دلار نخواهد بود و باید حداقل ۱۵۰ دلار باشد. اما از طرفی نباید فراموش کرد در صورتی که تقاضایی برای گیاه وجود نداشته باشد، فرقی نمی‌کند که رسیدن به آن چقدر مشکل است، چون کسی حاضر نیست برای آن پول پرداخت کند.

هم‌اکنون که در حال نگارش این مقاله هستیم، بیش از ۲,۵۰۰ ارز دیجیتال مختلف با نام‌ها و نمادهای گوناگون روی صرافی‌های ارز دیجیتال معامله می‌شوند. از طرف دیگر، با توجه به مشکلات پول‌های رایج، به نظر می‌رسد که نیاز به ارزهای دیجیتالِ غیرمتمرکز و جهانی مدام در حال افزایش است. بنابراین، در میان ارزهای دیجیتال موجود، برای رسیدن به جریان اصلی و کاربردی‌شدن در میان عموم، یک رقابت سخت آغاز شده است.

در حال حاضر شانس بیت کوین، برای رسیدن به جریان اصلی از بقیه ارزهای دیجیتال موجود بیشتر است. پادشاه ارزهای دیجیتال که بازار آن در زمان نگارش این نوشته بیش از ۶۲ درصد تمام بازار ارزهای دیجیتال را شامل می‌شود، بیش از ۱۱ سال است که هیچ‌گونه رخنه امنیتی را تجربه نکرده و حتی با ورود ماینرهای بیشتر و افزایش هش ریت شبکه، امنیت آن به شدت افزایش یافته است. رقبای فعلی بیت کوین در حال حاضر هیچ چیز در چنته ندارند و این می‌تواند منجر به محبوبیت بیشتر بیت کوین و در نهایت افزایش قیمت آن شود. اما شاید رقبای قدرتمند در حال آمدن باشند.

از نظر امنیت و پایداری، بیت کوین‌ حرف‌های زیادی برای گفتن دارد، اما از طرف دیگر در بحث کاربرد و پذیرش به عنوان یک روش پرداخت، آن‌طور که باید عمل نکرده است. راه‌حل‌هایی مانند لایتنینگ تلاش می‌کنند تا مشکل سرعت و کارمزد تراکنش‌های بیت کوین را حل کنند، اما این راه‌حل‌ها از نظر تجربه کاربری و سهولت استفاده هنوز با مشکلات زیادی مواجه هستند. اگر خیلی برای حل مشکل مقیاس‌پذیری بیت کوین دیر شود، ممکن است رقیب‌های قدرتمند برای تصاحب تاج و تخت تلاش کنند و این برای قیمت بیت کوین اتفاق خوبی نیست.

در حال حاضر در بین تمام ارزهای دیجیتال، دسترسی به بیت کوین آسان‌تر از بقیه است اما همچنان جای پیشرفت زیادی وجود دارد.

تقریباً همه صرافی‌های ارز دیجیتال جدای از هر ارز دیجیتال دیگری، به عنوان اولین ارز، بیت کوین خرید و فروش می‌کنند. اما همچنان دسترسی به بیت کوین و تبدیل پول نقد به این ارز دیجیتال یکی از چالش‌های کاربران است. این چالش‌ها میل به استفاده از بیت کوین را کم‌رنگ می‌کنند. افزایش تعداد صرافی‌ها و آسان‌تر شدن خرید بیت کوین از آن‌ها می‌تواند موجب افزایش قیمت بیت کوین شود.

از طرف دیگر، خودپردازهای بیت کوین هم جایگاه ویژه‌ای برای کاربردی شدن این ارز دیجیتال دارند. همانند خودپردازهای سنتی که با نصب در خیابان‌ها، فرودگاه‌ها، ایستگاه‌های مترو و … به افزایش مقبولیت کارت‌های اعتباری کمک کردند، دستگاه‌های خودپردازهای بیت کوین با تبدیل سریع پول نقد به بیت کوین و یا بالعکس، دسترسی به بیت کوین را افزایش می‌دهند. خبر خوب برای سرمایه‌گذاران بیت کوین این است که روند نصب خودپردازهای بیت کوین در سراسر جهان به شدت صعودی است.

دولت‌ها چه مستقیم و چه غیر مستقیم، با اقدامات خود می‌توانند موجب رشد قیمت بیت کوین شوند. اخبار مربوط به قانون‌گذاری‌ بیت کوین توسط دولت‌ها، مخصوصا اخبار کشورهای توسعه‌یافته، اغلب اوقات تأثیر خود را بر روی قیمت گذاشته است. همچنین بحران‌های جهانی مانند آنچه که در تنش میان ایران و آمریکا شاهدش بودیم، با افزایش بلاتکلیفی در مورد آینده، موجی از سرمایه را به سمت بازار بیت کوین هدایت می‌کند. بیت کوین در زمان بحران‌ها یک پناهگاه امن سرمایه‌گذاری به حساب می‌آید که مردم برای حفاظت از ارزش پول‌شان به سراغش می‌روند.

تصمیمات ناگهانی دولت‌ها درباره بیت کوین در همان ابتدای اعلام خبر، خیلی سریع اثر خود را روی قیمت بیت کوین می‌گذارد. به عنوان مثال خبر ممنوعیت معاملات بیت کوین در چین در سال ۲۰۱۳ و سپس ۲۰۱۷، خیلی سریع باعث سقوط شدید قیمت شد. یا پذیرش ETF بیت کوین که این دارایی‌ را به ابزار مطمئن سرمایه‌گذاری تبدیل می‌کند، خیلی سریع می‌تواند سبب صعودی شدن قیمت شود. تصمیمات تدریجی دولت‌ها هم کم کم پازل قانون‌گذاری را تکمیل کرده و در نهایت روند قیمت را مشخص می‌کند. تنظیم مقررات برای بیت کوین اگر صحیح انجام شود، نه تنها به ضرر آن نیست بلکه با رسمی شدن آن و ورود سرمایه‌گذاران سازمانی و بزرگ، مفید هم هست.

سیاست‌های پولی دولت‌ها هم ممکن است در جهش قیمت بیت کوین نقش ایفا کند. زمانی که دولت‌ها برای رفع رکود اقدام به چاپ پول می‌کنند، سرمایه‌گذاران می‌توانند برای حفظ ارزش ثروت خود به بیت کوین روی بیاروند. به عنوان نمونه، در بحبوبه بحران مالی در قبرس در سال ۲۰۱۳، موجی از سرمایه به سمت بازار بیت کوین روانه شد.

چیزی که بیت کوین را از سایر ارزها و دارایی‌ها متمایز می‌کند، غیرمتمرکز بودن و امنیت آن است. در تمام بیش از ۱۱ سال فعالیت بیت کوین، امنیت این شبکه بسیار بیشتر شده است، قوانین اصلی پروتکل آن تغییری نکرده، تاکنون هیچ تراکنشی برگشت نخورده و هیچ کس نتوانسته است جلوی یک تراکنش بیت کوین را بگیرد.

هر چقدر که جلوتر می‌رویم و شبکه بیت کوین پایداری خود را حفظ می‌کند، اعتماد به این شبکه بیشتر می‌شود. خیال آسوده از بابت هک نشدن دارایی‌ها، عرضه ثابت، بلوکه نشدن پول و عدم برگشت تراکنش باعث می‌شود تا بیت کوین در نزد مردم به تدریج اعتبار بیشتری پیدا کند و به ذخیره ارزش یا روش پرداخت محبوب‌تری تبدیل شود. این عامل هم در افزایش تقاضا و افزایش ارزش بیت کوین تأثیرگذار است.

رسانه‌های بزرگ دنیا با مخاطبان چند صد میلیونی، افراد ثروتمند که به «نهنگ» مشهور هستند و همچنین افراد بانفوذ می‌توانند به صورت کوتاه مدت قیمت بیت کوین را افزایش یا کاهش دهند.

رسانه‌های بزرگ با انتشار مطالب مثبت و گاهی اوقات اغراق‌آمیز می‌توانند جهش قیمت را رقم بزنند. از طرف دیگر، افراد دانه‌درشت یا همان نهنگ‌ها می‌توانند با ثبت سفارشات خریدِ سنگین در صرافی‌های ارز دیجیتال، جهت مثبتی به قیمت بدهند. همچنین صرافی‌ها و افراد بانفوذ در حوزه ارزهای دیجیتال بارها با اقداماتی از قبیل ایجاد سفارشات مصنوعی و اخلال در عرضه و تقاضا، باعث دستکاری قیمت شده‌اند. به عنوان یک نمونه بارز می‌توان به رشد جنون‌آمیز بیت کوین در دسامبر ۲۰۱۷ (زمستان ۹۶) اشاره کرد که قیمت بیت کوین به اوج تاریخی خود یعنی ۲۰,۰۰۰ دلار رسید. به عقیده برخی کارشناسان، آن جهش بلند، دستکاری قیمت بوده است.

البته نباید فراموش کرد که در تمام دارایی‌ها امکان دستکاری قیمت وجود دارد. با این حال بیت کوین در موقعیت فعلی به دلیل کوچک بودن بازارش، بیشتر مستعد دستکاری است.

نتیجه‌گیری

بیت کوین کمیاب است و عرضه ثابت دارد. از همین جهت، هر چیزی که بتواند عرضه را کاهش داده یا تقاضا را افزایش دهد، موجب افزایش قیمت بیت کوین می‌شود. گاهی اوقات هم رشد قیمت مصنوعی است و به واسطه دستکاری رخ می‌دهد. در این مقاله از مهم‌ترین عواملی که می‌توانند موجب رشد قیمت بیت کوین شوند نام بردیم اما فراموش نکنید که هر عامل دیگری ممکن است در نوسانات قیمت نقش‌آفرینی کند.