احکام شرعی بیت کوین و ارزهای دیجیتال حلال از دیدگاه آیت الله هادوی تهرانی

به گزارش انتخاب و به نقل از خبرگزاری ابنا، در پی انتشار فتوای آیت الله «مهدی هادوی تهرانی» در خصوص حکم شرعی یک ارز دیجیتال (بیت کوین Bitcoin) محققین، فعالان حوزهٔ اقتصاد و عموم مردم به صورت کتبی و شفاهی دربارهٔ فتوای منتشر شده و نیز مصادیق حلال ارز دیجیتال از دفتر معظم له درخواست توضیح بیشتری کردند. از این رو وی در پاسخ به یکی از این استفتائات به شرح ذیل در این خصوص توضیحاتی را بیان کرد:

بسم الله الرحمن الرحیمحکم شرعی ارز دیجیتال

سؤال:

آیا فتوای منتشر شده از آیت الله هادوی تهرانی در خصوص بیت کوین است؟ غیر از بیت کوین ارزهای دیجیتال زیادی وجود دارد که هر یک خاصیت‌های گوناگونی دارند؛ مثلاً ارز Monero به طور کامل طرفین معامله را پنهان می‌کند، تکلیف این تفاوت‌ها چیست؟ مسئله استخراج بیت کوین (و یا ارز دیگر) و فروش آن به غیرمسلمانان چه حکمی دارد؟ هر چند بیت کوین شاید در آینده دیگر برای دور زدن تحریم‌ها مناسب نباشد اما اکنون بنده خریدهای خارجی خود را به راحتی با آن انجام می‌دهم و پاسخگو هست! آیا باید این روند مثبت را قطع کرده و منتظر رفع تحریم‌ها باشم؟

پاسخ:

باسمه‌تعالی۱. فتوایی که با عنوان حکم شرعی یک ارز دیجیتال (بیت کوین Bitcoin) منتشر شده است، صرفاً به بیت کوین اختصاص دارد و دربارهٔ ارزهای دیجیتال دیگر به طور خاص، فعلاً اظهار نظری منتشر نشده است.۲. هرگونه اقدامی در راستای استخراج بیت کوین حرام است. بنابراین اگر کسی اقدام به استخراج این نوع ارز دیجیتال کند، به لحاظ حکم تکلیفی عملی حرام انجام داده است؛ ولی به لحاظ حکم وضعی، مالک بیت کوین‌های به دست آمده شده است؛ البته باید در اسرع وقت نسبت به تبدیل آن به ارز یا کالای دیگری اقدام کند و این تبدیل نباید با انتقال بیت کوین به یک مسلمان صورت پذیرد به گونه‌ای که در نهایت همچنان سیطرهٔ بیت کوین بر دارایی‌های امت اسلامی باقی بماند و نیز نباید به‌صورت مجانی انتقال پیدا کند تا باعث از دست رفتن معادل ارزی و کالایی بیت کوین از محدودهٔ دارایی‌های امت اسلامی شود. پس باید به یک غیرمسلمان منتقل شود و در ازای آن نیز ارز دیگر یا کالا دریافت شود. و اگر شناخت طرف دیگر معامله ممکن نیست، باید آن را منتقل کند و گیرنده اگر مسلمان است همین وظیفه را دارد تا اینکه به غیرمسلمان منتقل شود.۳. به طور کلی اگر ارز دیجیتالی دارای مالیت عرفی و ارزش عقلایی باشد و مشکلی مانند «احتمال عقلایی ضرر قابل توجه» در آن نباشد، از نظر شرعی دارای ارزش و مالیت خواهد بود و در اختیار قرار دادن دانش فنی، سرمایه گذاری و انجام فرآیند ماینینگ برای تولید این نوع ارز دیجیتال و نیز خرید و فروش آن جایز است.بنابراین اگر ارز دیجیتالی مثلاً به دلیل سرعت نقل و انتقال و ارزانی نقل و انتقال، ارزش مبادله‌ای داشته باشد و افزون بر آن یکی از دو حالت زیر در مورد آن احراز شود، از نظر شرعی دارای ارزش و مالیت خواهد بود و در اختیار قرار دادن دانش فنی، سرمایه‌گذاری و انجام فرآیند ماینینگ برای تولید این نوع ارز دیجیتال و نیز خرید و فروش آن جایز است.این دو حالت عبارت‌اند از:الف ـ هیچ شخص یا سازمان یا دولتی، هیچ گونه تسلطی بر سیستم آن ارز دیجیتال یا هیچ گونه نظارتی بر نقل و انتقالات آن ندارد. (البته چنین فرضی بسیار دور از واقعیت به نظر می‌رسد.)ب ـ شخص یا سازمان یا دولتی بر آن نظارت و تسلط داشته باشد، ولی آن شخص یا سازمان یا دولت، شناخته شده و معتبر باشد که با ملاحظهٔ اعتبار و حیثیت آن در جامعه و جهان، احتمال ایجاد اختلال در سیستم این ارز دیجیتال و یا از بین بردن آن در نظر عقلی منتفی باشد.اما اگر احراز شود یا احتمال عقلایی وجود داشته باشد که شخص یا سازمان یا دولت شناخته شده یا ناشناخته‌ای بر آن ارز دیجیتال نظارت و تسلط دارد و این احتمال وجود داشته باشد که آن شخص یا سازمان یا دولت، در این سیستم ارز دیجیتال اختلال ایجاد کند یا آن را از بین ببرد. ارز دیجیتال مزبور با مشکل «احتمال عقلائی ضرر قابل توجه» مواجه است و از نظر شرعی دارای ارزش و مالیت نیست و نیز خرید و فروش آن حرام و باطل است.همچنین به دلیل همان مشکل، در اختیار قرار دادن دانش فنی، سرمایه‌گذاری و انجام فرآیند ماینینگ برای تولید این نوع ارز دیجیتال جایز نیست.