سرمایه‌ گذاری جمعی (crowdfunding) چیست و چگونه انجام می‌شود؟‌

احتمالا تابه‌حال بارها عبارت‌های سرمایه‌گذاری جمعی یا تأمین بودجه عمومی و غیره را در اخبار مربوط به سرمایه‌گذاری و ICO ها شنیده باشید. اما سرمایه‌ گذاری جمعی چیست؟ انواع آن کدام است و چه تفاوتی با انواع دیگر سرمایه گذاری دارد؟ در ادامه قصد داریم تا به جنبه‌های مختلف این نوع از جذب سرمایه بپردازیم، با انتخاب همراه باشید. 

سرمایه‌گذاری جمعی چیست؟

سرمایه‌گذاری جمعی به زبان ساده جذب مقادیر کوچک سرمایه از یک جامعه آماری بزرگ است. این سرمایه‌ها می‌تواند از جانب یک شخص، یک شرکت سرمایه‌گذاری و یا کسب‌وکارهای مختلف تأمین شود. به‌وسیله سرمایه‌گذاری جمعی می‌توان جامعه سرمایه‌گذاران و کارآفرینان را بیش‌ازپیش به یکدیگر نزدیک کرد و از طرفی پای افراد عادی جامعه را نیز به پروژه‌های اقتصادی و کارآفرینی باز کرد.

در سرمایه‌گذاری جمعی، سرمایه‌گذاران از یک جامعه آماری که به صاحب کسب‌وکار، شرکت‌های سرمایه‌گذاری و افراد مرتبط محدود می‌شود، به جامعه‌ای بزرگ‌تر که شامل افراد عادی نیز می‌شود تغییر پیدا می‌کند.

سرمایه‌ گذاری جمعی چگونه کار می‌کند؟

سرمایه‌گذاری جمعی این امکان را برای بسیاری از کسب‌وکارها فراهم کرده که اقدام به جذب هزاران، حتی میلیون‌ها دلار سرمایه از طریق میلیون‌ها نفری کنند که پولی برای سرمایه‌گذاری دارند. درواقع این امکان به‌وسیله سرمایه‌گذاری جمعی ایجاد شده که هر کسی ایده‌ای دارد آن را با سرمایه‌گذارانی که منتظر هستند تا پولشان را سرمایه‌گذاری کنند مطرح کند.

به‌ عنوان‌ مثال در یکی از جالب‌ترین پروژه‌ها که می‌خواست جذب سرمایه کند، فردی می‌خواست یک دستور جدید برای تهیه سالاد سیب‌زمینی ارائه کند. طبق اطلاعیه‌ی او، برای عملی کردن این ایده، ۱۰ دلار سرمایه نیاز بود، اما پس از قرار دادن ایده خود در یک وب‌سایت تأمین سرمایه، وی توانست از حدود ۶۹۱۱ بانکدار، مبلغی معادل ۵۵ هزار دلار سرمایه جذب نماید. در چنین پلتفرم‌هایی، سرمایه‌گذاران می‌توانند از میان صدها پروژه، عنوان موردعلاقه‌ی خود را انتخاب و به میزان دلخواه، حتی ۱۰ دلار، در آن سرمایه‌گذاری کنند.

درنهایت پلتفرم میزبان، به نسبت سرمایه‌های تأمین شده، مبلغی را به‌عنوان کارمزد کسر کرده و مابقی آن را به کارآفرین یا ایده پرداز پرداخت می‌کند. معمولاً روند جذب سرمایه دارای محدودیتی‌های زمانی است و کارآفرین یا ایده‌پرداز ملزم است تا در مهلت‌های ۳۰ الی ۶۰ روزه، سرمایه‌ی مورد نیاز خود را جذب نماید.

بسیاری از پروژه‌هایی که به‌وسیله سرمایه‌گذاری جمعی، بودجه خود را تأمین می‌کنند بر پایه اعطای پاداش به سرمایه‌گذاران کار می‌کنند. به‌عنوان‌مثال، یک سرمایه‌گذار برای دست‌یابی به محصول یا دریافت یک جایزه از جانب سازنده و کارآفرین، اقدام به سرمایه‌گذاری می‌کند.

مثلا سازنده یک صابون خاص، برای سرمایه‌گذارانش، صابون‌های مجانی ارسال می‌کند یا سازندگان بازی‌های ویدیویی نسخه‌ایی ویژه از بازی را در اختیار سرمایه‌گذارانشان قرار می‌دهد.

سرمایه‌گذاری جمعی چه مزایایی دارد؟

جدای از افزایش دامنه و طیف سرمایه‌گذاران و صد البته تعداد آنها، مزایای دیگری نیز در ارتباط با سرمایه‌گذاری جمعی وجود دارد. در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

۱.نفوذ: با استفاده از پلتفرم‌های سرمایه‌گذاری مانند «فاندبل» (Fundable)، امکان دسترسی به هزاران سرمایه‌گذار و ارتباط با آنها وجود دارد که می‌توانید با استفاده از چنین جامعه‌ای، ایده‌های خود را به ورطه اجرا بگذارید.

۲.ارائه: با راه‌اندازی یک کمپین سرمایه‌گذاری جمعی شما می‌توانید دید بهتری نسبت به پروژه‌ی خود پیدا کنید و درعین‌حال جزئیات فنی آن را نیز به چالش بکشید. در یک پلتفرم سرمایه‌گذاری جمعی، پروژه شما در تمام بخش‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد و به‌عبارت‌دیگر مدام در حال صیقل خوردن است.

۳.روابط عمومی و بازاریابی: از قرار گرفتن پروژه شما بر روی پلتفرم تا تمام شدن زمان کمپین، امکان تبلیغ آن از طریق شبکه‌های اجتماعی، ارسال خبرنامه‌های ایمیلی و سایر روش‌های بازاریابی آنلاین فراهم است. خود شما و سایر رسانه‌ها، فرآیند جذب سرمایه شما را گزارش می‌دهید و می‌توانید با افزایش ترافیک وبسایت‌‌تان یا سایر منابعی که برای تبلیغ در دسترس دارید بیشتر به جذب سرمایه کمک کنید.

۴.اطمینان از قابل‌ قبول بودن ایده: با ارائه کردن ایده خود به کسب‌وکارها و افراد مختلف می‌توانید از قابل‌ قبول بودن آن اطمینان پیدا کنید. از آنجایی‌ که بیشتر سرمایه‌گذاران به دنبال ایده‌هایی هستند که در آینده به سوددهی برسند، انتخاب شدن یا نشدن پروژه‌ی شما از جانب آنها، می‌تواند معیار مناسبی برای تعیین ارزشش باشد.

۵.کارآمد بودن: یکی از بهترین قابلیت‌ها و ویژگی‌هایی که در خصوص سرمایه‌گذاری جمعی وجود دارد، قابلیت متمرکز و سرراست بودن آن است. با ایجاد یک نمایه مناسب از ایده و برنامه‌های خود، می‌توانید تمام سرمایه‌گذاران بالقوه‌ی خود را پیدا کنید و دیگر لازم نیست جداگانه دنبال تک‌تک آنها بروید. چنین قابلیتی باعث می‌شود که به‌جای جستجو برای جذب سرمایه، وقت بیشتری برای بهبود ایده‌تان داشته باشید.

انواع سرمایه‌گذاری جمعی

سرمایه‌گذاری جمعی شامل سه دسته‌بندی اصلی است که در ادامه به تعریف هر کدام از آنها خواهیم پرداخت. کارآفرین و ایده‌پرداز می‌توانند بسته به جامعه‌ی هدف، نیازها و محدودیت‌های موجود، یکی از سه دسته‌بندی «مبتنی بر کمک بلاعوض»، «مبتنی بر پاداش» و «مبتنی بر شراکت» را انتخاب کند.

۱. مبتنی بر کمک بلاعوض

در این نوع از تأمین بودجه، سرمایه‌گذاران بدون اینکه انتظار برگشت پول‌شان را داشته باشند، اقدام به مشارکت در پروژه می‌کنند. چنین سازوکاری بیشتر برای مواردی مثل فاجعه‌های انسانی، خیریه‌ها، سازمان‌های غیرانتفاعی و کمک برای پرداخت هزینه‌های پزشکی افراد بی‌بضاعت انجام می‌شود.

۲. مبتنی بر پاداش

در این نوع از سرمایه‌گذاری جمعی، سرمایه‌گذار با هدف دریافت پاداشی که معمولاً محصول یا خدماتی از جانب فرد ایده‌پرداز یا کارآفرین است، اقدام به سرمایه‌گذاری می‌کند. چنین روشی شباهت بسیاری به سرمایه‌گذاری مبتنی بر کمک بلاعوض دارد، چراکه بازگشت سرمایه وجود ندارد و سرمایه‌گذار نمی‌تواند ادعای حقوقی در ارتباط با محصول یا خدماتی که در نهایت ایجاد می‌شود داشته باشد. «کیک استارتر» (KickStarter) از جمله این پلتفرم‌هاست که می‌توانید با قرار دادن ایده خود، جذب سرمایه کنید و درنهایت جوایزی دلخواه را به سرمایه‌گذاران اعطا کنید. از جمله دیگر پلتفرم‌های سرمایه‌گذاری جمعی مبتنی بر پاداش، می‌توان به «ایندی گوگو» (Indiegogo) اشاره کرد.

۳. مبتنی بر شراکت

برخلاف دو نمونه قبلی، در سرمایه‌گذاری جمعی مبتنی بر شراکت، مشارکت‌کنندگان به سهام‌داران شرکتی که در آن سرمایه‌گذاری کرده‌اند تبدیل می‌شوند و در قبال سرمایه‌ای که می‌گذارند، سهم دریافت می‌کنند. در پایان، هر یک از سرمایه‌گذاران نسبت به سود و زیان‌هایی که شرکت داشته، در سرمایه‌گذاری خود به سود یا ضرر می‌رسند

بهترین پلتفرم‌های سرمایه‌گذاری جمعی

گوفاندمی (GoFundMe)

این وب‌سایت که تابه‌حال توانسته بیش از پنج میلیارد دلار سرمایه برای پروژه‌های مختلف جذب کند، یکی از مشهورترین پلتفرم‌ها در زمینه‌ی جذب سرمایه است. پشتیبانی ۲۴ ساعته و در ۷ روز هفته و قابلیت برداشت آنی سرمایه‌ها از جمله مهم‌ترین ویژگی‌هایی است که گوفاندمی را به یکی از بهترین‌ها تبدیل کرده است. کارمزد پرداخت در این پلتفرم ۲٫۹ درصد به‌اضافه ۰٫۳ دلار است.

ایندی گوگو (Indiegogo)

یکی دیگر از وب‌سایت های پرطرفدار که مخصوص سرمایه‌گذاری در پروژه‌های حوزه فناوری و سخت‌افزاری است، ایندی گوگو است. این وبسایت با جامعه ۱۰ میلیون‌ نفری، تابه‌حال توانسته ۱٫۵ میلیارد دلار سرمایه را برای کارآفرینان مختلف تأمین کند. برنامه‌های تأمین بودجه‌ی مختلف باعث محبوبیت این پلتفرم شده است. لازم به ذکر است که کارمزد تخصیص سرمایه در ایندی گوگو ۳ درصد به‌علاوه 0٫3 دلار است.

کیک استارتر (Kickstarter)

تنظیمات متفاوت برای قرار دادن جایزه‌ها را می‌توان نقطه تمایز کیک استارتر و دیگر پلتفرم‌ها دانست. از طرف دیگر برای قرار دادن پروژه‌ها، تأیید آنها توسط کیک استارتر ضروری است. کیک استارتر تا به اینجا موفق شده سه میلیارد دلار سرمایه برای کسب‌وکارهای مختلف جذب کند.

ازجمله نقاط ضعف این وب‌سایت می‌توان به پشتیبانی محدود و زمان‌بر بودن دریافت سرمایه‌ها اشاره کرد. کیک استارتر برای هر پروژه که با موفقیت تأمین بودجه شوند، ۳ درصد به علاوه ۰٫۲ دلار کارمزد دریافت می‌کند.

فاندلی (Fundly)

فاندلی تابه‌حال به کسب‌وکارهای زیادی کمک نموده تا به بهره‌برداری برسند و توانسته ۳۳۰ میلیون دلار جذب سرمایه داشته باشد. اما این پلتفرم از کاربران در برابر کلاه‌برداری‌های احتمالی در پروژه‌ها حفاظت نمی‌کند.

عرضه اولیه سکه (ICO)

عرضه اولیه سکه (Initial Coin Offering) که به اختصار ICO نامیده می‌شود، نوعی از سرمایه‌گذاری جمعی است که در آن به‌وسیله عرضه توکن‌هایی به جذب سرمایه اقدام می‌شود. در مکانیزم ICO، ایده‌پردازها یا توسعه‌دهندگان پروژه، در ازای توکن‌ها، ارزهای دیجیتال‌ای مانند بیت کوین و اتریوم دریافت می‌کنند. ICO از برخی جهات مشابه IPO (عرضه اولیه عمومی) است با این تفاوت که به جای سهام، توکن عرضه می‌شود.

پدیده ICO، تکنیکی جدید در جذب سرمایه است که توانسته توجهات بسیاری، به‌ویژه در حوزه بلاک چین، به خود جلب نماید. در حال حاضر کشورهای بسیاری اقدام به وضع قوانین سخت‌گیرانه در خصوص ICOها کرده‌اند. یکی از دلایل این محدودیت‎‌های قانونی، کلاهبرداری بزرگ DAO بود که در نهایت منجر به از دست رفتن سرمایه افراد زیادی شد. پس از آن بود که مراجع قضایی به‌خصوص در ایالات متحده، عرصه را برای این شکل از جذب سرمایه، تنگ‌تر کردند. یکی از اصلی‌ترین معیارها در تعیین اعتبار و اصالت یک ICO، «تست هاوی» (Howey Test) است. در صورت قبولی در این آزمایش، ICO به عنوان اوراق‎‌بهادار شناخته شده و محدودیت‌های کمیسیون بورس و اوراق‌بهادار را شامل می‌شود.

بیشتر ICOها توسط فناوری قراردادهای هوشمند مبتنی بر توکن‌های ERC20 کار می‌کنند. توسعه‌دهندگان چنین پروژه‌هایی معمولا با استفاده از این قراردادها، دارایی‌های دیجیتال جدیدی را ایجاد و به‌وسیله آنها روندهای جذب سرمایه را طی می‌کنند.

در حال حاضر چهارچوب‌های مشخصی در خصوص مشارکت در یک ICO وجود نداشته و با توجه به حجم وسیع سرمایه‌گذارن، سرمایه‌های جذب‌شده نیز مقادیر بالایی را شامل می‌شوند. به‌عقیده بسیاری، سرمایه‌گذاری در یک ICO خطرات زیادی را در پی دارد. چرا که بیشتر ICOها در خصوص یک محصول‌اند که هنوز عرضه نشده.

پروژه‌های بزرگی که از طریق سرمایه‌گذاری جمعی، تأمین سرمایه شده‌اند

بسیاری از پروژه‌های بزرگی که امروزه نامشان در همه جا دیده می‌شود، حاصل سرمایه‌گذاری جمعی هستند. به‌عنوان‌مثال در سال ۲۰۱۲، «پالمر لاکی» (Palmer Luckey)، کمپینی در وب‌سایت کیک استارتر به راه انداخت و از سرمایه‌گذاران خواست تا در پروژه یک هدست واقعیت مجازی با عنوان «آکیلس ریفت» (Oculus Rfit)، همکاری کنند. طبق اعلام وی، برای بهره‌برداری از این پروژه ۲۵۰ هزار دلار سرمایه نیاز بود. درنهایت این پروژه با جذب ۲٫۴ میلیون دلار، به ۱۰ برابر سرمایه‌ای که نیاز داشت رسید. فیس‌بوک، در سال ۲۰۱۷، با پرداخت ۲٫۳ میلیون دلار پروژه هدست واقعیت مجازی آکیلس را خرید.

در پروژه‌ای دیگر در وب‌سایت کیک استارتر، دو دوست با نام‌های «دیوید جونز» و «مایکل آرمانی»، کمپینی برای ساخت یک چاپگر سه بعدی کوچک ایجاد کردند. آنها در سال ۲۰۱۴ موفق شدند سرمایه‌ای ۳٫۴ میلیون دلاری جذب کنند و درنهایت چاپگری ساختند که در حال حاضر می‌توان آن را از وب‌سایت آمازون خریداری کرد. در حال حاضر حجم فروش این شرکت ۱۰-۱۵ میلیون دلار است.

پروژه‌ای که آوریل (فروردین) سال جاری کمپین خود در کیک استارتر راه‌اندازی کرد، توانست برای ساخت یک بازی با عنوان The Legend of Vox Machina مبلغ ۴٫۷ میلیون دلار سرمایه جذب کند.